Зямля “Скіфія”

ІЯРДАН “О ПРОИСХОЖДЕНИИ И ДЕЯНИЯХ ГЕТОВ” “DE ORIGINE AQTIBUSQUE GETARUM”

(урывак)

….Скіфія памежная з зямлёй Германіі аж да таго месца, дзе нараджаецца рака Істр  і распасціраецца Мурсіянскае возера; яна [Скіфія] цягнецца да рэк Ціры, Данастра і Вагасолы, а таксама вялікага таго Данапра і да гары Таўра  - не той, што ў Азіі, а ўласнай, г. зн. скіфскай, - па ўсёй прылеглай да Мэаціды  мясцовасці і за Мэаціду, праз Басфорскія пралівы  да Каўказскіх гор і ракі Аракса; затым яна [Скіфія], захіліўшыся ў левы бок, за Каспійскае мора (а гэта апошняе ўзнікае на крайніх межах Азіі, ад паўночна-усходняга акіяна, у выглядзе грыба, спачатку тонкага, потым - найшырокай круглай формы), схіляецца да вобласці гунаў і адыходзіць да албанаў  і сераў.

Гэта, паўтараю, краіна, а менавіта Скіфія, выцягваючыся ў даўжыню і разгортваючыся ў шырыню, мае з усходу сераў, якія жывуць у самога  яе пачатку на беразе Каспійскага мора; з захаду - германцаў і раку Вістулу; з поўначы яна ахопліваецца акіянам, з поўдня - Персіяй, Албаніяй, Іберыяй, Понтам і ніжняй плынню Істра, які завецца таксама Данубіем ад вусця свайго да вытока.

З таго свайго боку, якой Скіфія дасягае Панційскага  ўзбярэжжа, яна абхоплена даволі вядомымі гарадамі; гэта - Барысфеніда, Ольвія, Каліпаліда, Херсона, Феадосія, Карэон, Мірмікій і Трапезунта, заснаваць якія дазволілі грэкам непакорныя скіфскія плямёны, з тым, каб грэкі падтрымлівалі з імі гандаль.

Пасярэдзіне Скіфіі  ёсць месца, якое падзяляе Азію і Еўропу адну ад другой; гэта – Рыфейскія горы, якія праліваюць найшырокі Танаіс, які ўпадае ў Мэаціду. Акружнасць гэтага возера  роўная 144 тысячам крокаў, прычым яно нідзе не апускаецца глыбей чым на 8 локцяў,

У Скіфіі першым з захаду жыве племя гепідаў, акружанае вялікімі і хвалебнымі рэкамі; на поўначы і паўночным захадзе [па яго вобласці] працякае Цізія; з поўдня ж [гэту вобласць] адсякае сам вялікі Данубій, а з усходу Флютаўзій; імклівы і поўны віроў, ён, раз'юшваючыся, коціцца ў воды Істра. Паміж гэтымі рэкамі ляжыць Дакія, якую, накшталт кароны, агароджваюць скалістыя Альпы. У левага іх схілу, які спускаецца да поўначы, пачынаючы  ад месца нараджэння ракі Вістулы, на бязмерных прасторах размясцілася шматлюднае племя венетаў. Хоць іх найменні зараз змяняюцца адпаведна розным родам і мясцовасцям, усё ж пераважна яны завуцца склавенамі і антамі.

Склавены  жывуць ад горада Навіетуна  і возера, названага Мурсіанскім, да Данастра, і на поўнач - да Вісклы; замест гарадоў у іх балота і лясы. Анты ж - наймоцныя з абодвух [плямёнаў] - распаўсюджваюцца ад Данастра да Данапра, там, дзе Панційскае мора ўтворыць ізлучыну; гэтыя рэкі выдалены адна ад другой на адлегласць шматлікіх пераходаў.

На ўзбярэжжы акіяна, там, дзе праз тры гарлавіны паглынаюцца воды ракі Вістулы, жывуць відзіварыі, якія сабраліся з розных плямёнаў; за імі бераг акіяна трымаюць эсты, цалкам мірны народ. Да поўдня суседзіць з імі наймоцнае племя акацыраў, не ведаючае злакаў, але якое харчуецца ад скаціны і палявання.

Далей за імі цягнуцца над Панційскім морам месца рассялення булгар, якіх вельмі ўславілі няшчасці, [якія здзейсніліся] па грахах нашым.

А там і гуны, як пладавіты  параснік з усіх найдужэйшых плямёнаў, закішэлі,  напалам  разгалінаваўшыеся лютасцю да народаў.

Бо адны з іх клічуцца альцыягірамі, другія - савірамі, па месцы іх селішчаў падзелены: альцыягіры - каля Херсону, куды Прагны купец увозіць багацці Азіі; улетку яны блукаюць па стэпах,  раскідваючы свае становішчы ў залежнасці ад таго, куды прыцягне іх корм для скаціны; узімку ж пераходзяць да Панційскага мора.

Хунугуры жа вядомыя тым, што ад іх ідзе гандаль скуркамі грызуноў,  іх застрашыла адвага гэтых шматлікіх мужоў.

Мы чыталі, што першае рассяленне готаў было ў Скіфскай зямлі, каля Мэаційскага  балота; другое -ў Мізіі, Фракіі і Дакіі,  трэцяе - на Панційскім моры, ізноў у Скіфіі; аднак мы нідзе не выявілі запісаў тых іх баек, у якіх гаворыцца, што яны былі звернутыя ў рабства ў Брытаніі  ці на нейкіх з выспаў, а затым вызвалены кімсьці коштам аднаго каня.

Але, вядома, калі хто-небудзь сказаў бы, што яны з'явіліся на нашай зямлі інакш, чым мы пра гэта распавялі, то ён апынецца ў некаторай супярэчнасці з намі; бо мы больш дакладныя прачытанаму, чым старэчым байкам…..

…..Данапр нараджаецца вялікім балотам, струменячыся як бы з матчынага чэрава. Адгэтуль і да сярэдзіны ён прэсны і прыдатны для пітва і спараджае рыб добрага густу, пазбаўленых костак, але меўшых толькі храсткі ў складзе свайго цела . Аднак, набліжаючыся да Понту, ён прымае ў сябе невялікі струмень па мянушцы Экзамфей, да таго горкі, што - хоць ён [Данапр] суднаходны на даўжыню цэлых 40 дзён шляху - ён так змяняецца дзякуючы [прытоку] гэтых малых вод, што ўпадае ў мора паміж грэцкімі гарадамі Каліпідамі  і Гіпанісам  ужо заражаны і сам на сябе непадобны. Каля яго [Данапра] вусцяў, супраць іх, ёсць выспа па імі Ахілаў, а паміж імі ляжыць вялічэзная зямля, якая пазарастала лясамі і страшная балотамі .

(Г.І.:з пададзенага матэрыяла бачна, што савіры жылі на Скіфскай зямлі ў раёне Херсона і зімой пераходзілі да Панційскага мора).

Савара

Карта распаўсюду савара і іншых моў мунда ў Індыі

Савара - (сора, саора, соура, сабара (Г.І.: пар.- з назовам германскага племені сорбы) народ у Індыі, які пражывае галоўным чынам у штаце Арысса (Г.А.: пар. з назовам беларускай ракі Арэса). Невялікія групы савара жывуць у штатах Біхар, Мадзхья-Прадзеш і Махараштра. Агульная колькасць - 340 тыс. чалавек.

Савара з'яўляюцца другім па колькасці народам у раёне Райягада (Г.І.: пачытайце слова такім чынам – Рай-ягада) індыйскага штата Арысса, таксама жывуць у раёнах Карапут і Гаджапат.

Мова

Мова савара (сора) прыналежыць да галіны мунда аўстраазіяцкай моўнай сям'і.

Традыцыйны ўклад жыцця

Адзежа

Мужчыны савара носяць дхоці, падперазаныя доўгім поясам, канцы якога звешваюцца ззаду. Жанчыны носяць сары.

Сацыяльная арганізацыя

Эндагамія племя спалучаецца з экзагаміяй уваходных у яго родаў. Род савара носіць назву Бірында, і звычайна ўяўляе сабой аб'яднанне нашчадкаў агульнага продка-мужчыны (4-5 пакаленняў). Практыкуецца шматжэнства і выкуп за нявесту.

Свецкая частка племя носіць назва гаманго (Gomango), рэлігійная - байя (Buyya). Функцыі суддзяў выконваюць мондал (Mondal), райто (Raito) і барык (Barik). Усе гэтыя пасады з'яўляюцца спадчыннымі.

Савара пагорыстых абласцей звычайна падзяляецца на субпляменныя структуры на падставе роду заняткаў: Джаці Савара - земляробы, Арсі - ткачы, Мулі - кавалі, Кіндал плятуць кошыкі, а Кумбі - ганчары.

Рэлігійныя вераванні

Частка савара вызнаюць хрысціянства, частка - індуізм, але традыцыйныя вераванні працягваюць адыгрываць вялікую ролю ў жыцці народа. Дагэтуль частка племя ўшаноўвае духам продкаў, бажаствам прыроды. Практыкуюцца ахвярапрынашэнні жывёл, мноства паганскіх свят захаваліся і святкуюцца.

Гаспадарка

Аснова гаспадаркі савара - перакладнае і тэраснае земляробства. Вырашчываюцца збожжавыя і бабовыя культуры.

Рамёствы

Савара майстры ў ткацтве, апрацоўцы жалеза, пляценні кошыкаў і ганчарнай справе. Яны таксама знакамітыя сваімі карцінамі - эдзітал (idital).

Літаратура

Нататкі

Спасылкі

• Encyclopædia Britannica Online: [

ПЛЯМЁНЫ ЕЎРАПЕЙСКАЙ САРМАЦІІ II ст. н. э. [1]

А. Д. Удальцоў (Пытанні Этнагенезу, No 1, 1946, стар. 41-50)

"Геаграфія" Пталямея дае багаты матэрыял для вывучэння этнічнага складу Ўсходняй Еўропы ў першай палове II ст. н. э. Абапіраючыся, асабліва на працу (не дайшоўшага да нас) свайго папярэдніка, Марына Цірскага, а таксама на шэраг іншых антычных пісьменнікаў, як больш ранніх (Герадот, Эратосфея і інш.), так і бліжэйшых яму па часе (Страбон, Пліній і інш.), Пталямей прыцягнуў таксама для сваёй працы матэрыял даведнікаў (ітынерарый), складзеных вандроўцамі і купцамі, што давалі звесткі пра розныя гандлёвыя шляхі, якія існавалі ў першыя стагоддзі нашай эры ва Ўсходняй Еўропе, пра імёны населеных месцаў, што служылі звычайнымі стаянкамі вандроўцаў, пра назвы плямёнаў, якія трапляліся на шляху, пра найгалоўныя сустраканыя ім рэкі і горы, часам са звесткамі пра адлегласці паміж рознымі геаграфічнымі пунктамі; таксама карыстаецца Пталямей, нябачнымі, і што былі ўжо ў той час рымскімі картамі эпохі ранняй імперыі. На падставе ўсяго гэтага матэрыялу і склаў Пталямей сваё апісанне вядомага тады свету, у тым ліку і Ўсходняй Еўропы (гл. карту I).

…. У выніку гэтага папярэдняга аналізу застаюцца плямёны, якія нам і варта зараз змесцаваць на сучаснай нам карце Еўропы. Гэта першым чынам: 1) вельты, оссіі, карэоты і салы; затым 2) карбоны, савары і барускі, а таксама акібы і наскі; далей 3) вібіоны, ідры і стурны (да аланаў-скіфаў)….

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з савірамі

в. Савоні >Менская вобласць > Стаўбцы > Варацішчанскі

п. Савічыкі > Менская вобласць > Копыль >Браткоўскі

в. Савічы > Менская вобласць > Копыль >Вялікараеўскі

в. Саўкава > Менская вобласць > Копыль >Доктаравіцкі

в. Савічы > Менская вобласць > Валожын >Сакоўшчынскі

в. Савіна >Менская вобласць > Вілейка >Куранецкі

в. Севяцевічы> Менская вобласць > Валожын > Валожынскі

в. Савічы> Віцебская вобласць > Браслаў > Відзаўскі

в. Савейкі> Віцебская вобласць > Браслаў > Відзаўскі

в. Савічы> Віцебская вобласць > Браслаў > Дрысвяцкі

в. Савейкі>Віцебская вобласць > Верхнядзвінск >Сенькаўскі

в. Саўчанкі>Віцебская вобласць > Верхнядзвінск > Белькаўшчынскі

в. Савейкі>Віцебская вобласць > Верхнядзвінск >Асвейскі

в. Савейкі >Віцебская вобласць > Верхнядзвінск >Барковіцкі

в. Савішчына>Віцебская вобласць > Полацак > Крапівенскі

в. Саўчанкі>Віцебская вобласць > Шуміліна> Каўлякоўскі

в. Саўчанкі>Віцебская вобласць > Шуміліна > Мішневіцкі

в. Саўчанкі >Віцебская вобласць > Віцебск >Мазалоўскі

в. Саварына>Віцебская вобласць > Шаркоўшчына > Германовіцкі

в. Саварына >Віцебская вобласць > Шаркоўшчына Ручайскі

в. Савічы > Віцебская вобласць > Паставы >Юнькоўскі

в. Саўскі Бор >Віцебская вобласць > Лепель >Дамжэрыцкі

в.  Савін Дуб >Віцебская вобласць > Лепель >Пышненскі

в. Саўчанкиі>Віцебская вобласць > Віцебск >Шапечынскі

в. Саўчанкі>Віцебская вобласць > Віцебск > Замастоцкі

в. Савінічы >Віцебская вобласць > Сенна >Студзенкаўскі

в. Савасцеенкі >Віцебская вобласць > Гарадок >Долгапольскі

в. Саўчанкі >Віцебская вобласць > Гарадок >Пальмінскі

в. Саўчанкі > Віцебская вобласць > Міёры >Мікалаеўскі

в. Савіцкія >Віцебская вобласць > Шаркоўшчына >Радзюкоўскі

в. Савічы> Магілёўская вобласць > Бабруйск > Целушскі

п. Савічаў  Рог >Магілёўская вобласць > Быхаў >Лудчыцкі

в. Савеленкі >Магілёўская вобласць > Шклоў >Каменна-Лаўскі

в. Савічы >Гомельская вобласць > Калінкавічы >Нахоўскі

в. Двор-Савічы >Гомельская вобласць > Брагін >Хракавіцкі

в. Савічы>Гомельская вобласць > Брагін > Хракавіцкі

в. Савічы> Гарадзенская вобласць > Зэльва > Дабраселецкі

в. Савічы> Гарадзенская вобласць > Зэльва > Зэльвенскі

в. Савічы>Гарадзенская вобласць > Слонім > Бальшашылавіцкі

в. Савічы > Гарадзенская вобласць > Зэльва >Ялуцэвіцкі

в. Савінка> Гарадзенская вобласць > Масты > Дубненскі

в. Савашы>Гарадзенская вобласць > Карэлічы > Малюшыцкі

в. Савашы>Гарадзенская вобласць > Карэлічы > Цірынскі

в. Савашы>Гарадзенская вобласць > Карэлічы > Карэліцкі

в. Савічы>Гарадзенская вобласць > Дзятлава > Дзятлаўскі

в. Савічы>Гарадзенская вобласць > Шчучын > Бакштоўскі

в. Савічы>Гарадзенская вобласць > Шчучын > Дземброўскі

в. Савейкі>Гарадзенская вобласць > Шчучын >Каменскі

в. Саваўшчына >Гарадзенская вобласць > Шчучын >

в. Савічы >Гарадзенская вобласць > Шчучын >Новадворскі

в. Саўгуці>Гарадзенская вобласць > Іўе > Іўеўскі

в. Савічы >Гарадзенская вобласць > Іўе >Юрацішкаўскі

в. Саволеўка>Гарадзенская вобласць > Гародня >Абухоўскі

в. Савішкі> Гарадзенская вобласць > Астравец >Кемелішкаўскі

в. Савані>Гарадзенская вобласць > Свіслач > Ханевіцкі

в. Савіна > Брэсцкая вобласць > Бяроза >Стрыгінскі

в.  Савейкі>Брэсцкая вобласць > Ляхавічы > Куршыновіцкі

в. Савічы>Брэсцкая вобласць > Баранавічы > Вольнаўскі

в. Саўцэвічы > Брэсцкая вобласць > Баранавічы > Малчадскі

Прозвішчы: Савашынскі, Савінскі, Савіцкі, Савіч, Саўчанка, Саўчык, Савінаў

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Савицкий Петр, б. Кобрынскай вол. 215 адв.
Савичович Александр, з. Дарагiцкай з-лi Падляшскага в-д. 126
Савсевкович Михалко, мяшч. г. Полацк 222
Совговдис Войчус, б. Бяржанскай вол. Жамойцкай з-лi 276 адв.
Совейкович Войшкутис, б. Высакадворскага пав. Троцкага в-д. 85 адв.
Сович Иван, б. Ваўкавыйскага пав. Троцкага в-д. 102 адв.
Сович Семен, дв. 12 адв.
Совичович Александр, б. Васiлiшскага пав. Троцкага в-д. 97
Совичович Юхно, б. Васiлiшскага пав. Троцкага в-д. 96 адв.
Совичович Юхно, б. Ваўкавыйскага пав. Троцкага в-д. 102
Совкович Хрщон, б. Вiдукльскай вол. Жамойцкай з-лi 252 адв.
Совконтойтис Миколай, б. Карклянскай вол. Жамойцкай з-лi 274
Совримович Войтко, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 110

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з савірамі

Саванна — США
рака Сава ў Югаславіі

МІФАЛОГІЯ

Сава.

18/5 снежня. Сава (Саўка), як і Варвара, быў «бабскім» святам з тымі ж правіламі. Паколькі ён ішоў непасрэдна перад Міколам, то зваўся «Міколіным бацькам». Пра гэту «тройцу» гаварылі: «Барбара мосціць, Саўка цвякі вострыць, а Мікола прыбівае», маючы на ўвазе паступовае нарастанне маразоў. Калі на Саву надта дзьмуў вецер, такога ж ветру трэба было чакаць усю квадру пасля Пятра. Савы, Саўка, Міколін бацька (“На Савы не пралі, таўклі проса, ячмень на куццю, жыта малолі на каляднікі, пасталы плялі, валокі вілі”).

18 СНЕЖНЯ ДЗЕНЬ СВЯТОГА САВЫ

Сабор Святога Савы.

Сава (Саўка), як і Варвара, быў «бабскім» святам з тымі ж правіламі. Паколькі ён ішоў непасрэдна перад Міколам, то зваўся «Міколіным бацькам». Пра гэту «тройцу» гаварылі: «Барбара мосціць, Саўка цвякі вострыць, а Мікола прыбівае», маючы на ўвазе паступовае нарастанне маразоў. Калі на Саву надта дзьмуў вецер, такога ж ветру трэба было чакаць усю квадру пасля Пятра.

Дзень святога Савы - нацыянальнае свята сербскага народа . Святы Сава - апякун і першаасветнік Сербіі. Для сербскай дзяржавы шанаванне Савы можна параўнаць з шанаваннем Еўфрасінні Полацкай у нашай краіне.

18 снежня - Сава-з-салам.

Сава. Савін дзень. Вялебнага Савы Асвячонага.

Дым поцягам да непагадзі.

Дым слупом да марозу, да вядра.

Калі дым без ветра б'е да зямлі чакай снега.

На дзень Савы зіма рэкі закуе.

Сава сцеле, цвікі вострыць, куе.

Сава шлях закуе. Глядзі, як дым уецца, узвяваецца, у неба накіроўваецца.

18 снежня - Сава Асвячоны

Па царкоўным календары. Вялебны Сава жыў у манастыры з васьмі гадоў; духоўным бацькам і яго настаўнікам быў святы Яўхім Вялікі.

Пасталеўшы, Сава сышоў жыць пустэльнікам у пустэльню недалёка ад Ярдана. У 484 годзе на месцы самотнай яго келлі быў заснаваны манастыр у гонар вялебнага.

Сава Асвячоны склаў для мясціны "Набажэнскі статуту, вядомы пад назвай Іерусалімскага.

Па народным календары. Да гэтага дня ўзмацняюцца маразы. Усталёўваецца трывалы санкавы шлях.

На Саву нельга лаяцца таму гаспадару, у каго ёсць конь.

Варвара заварварыць, Сава зашмальцуе, Мікола закуе.

Сава саліць, ледзяныя насцілы сцеле, цвікі вострыць.

Абаб'е Сава, будзе зямля накрыта спраўна.

На дзень Савы зіма рэкі зашмальцуе.

Пра надвор'е спраўляюцца не выходзячы з хаты:"Чырвоны агонь у печы і той трашчыць. Быццам сярдуючы, што сцюжа на двары лютая".

Прападобны Сава Асвячоны

У вераваннях беларусаў праз свае драпежныя схiльнасцi ды начны лад жыцця належыць да дэманiчных iстот, да птушак iншасвету (параўн.: «Сава не родзiць сакала, а такога чорта, як сама»; «Дзе сава i сыч, там носу не тыч»). У фармаваннi такiх уяўленняў сваю ролю адыграў i рабы («Сава мая рабая, крыллi твае тупыя»), жоўта–шэры колер яе пер’я, якi ў традыцыйным успрыманнi апiсвае хтанiчнае, замагiльнае  царства.  С., паколькi яна жыла ў мiфiчнай лясной прасторы, куды адсылалiся хваробы i нячысцiкi, сама стала асацыявацца з хваробамi i смерцю. Яе з’яўленне ў вёсцы ўспрымалася як вестка з таго свету, прычым вельмі кепская, бо крык С. над хатай прадказваў самыя розныя няшчасцi i беды, а крык «Астань сама!» цi «Сховай» вяшчаў нябожчыка. Успрыманне С. як птушкi ведаў i мудрасцi мае асновай тое ж далучэнне яе да локусаў iншасвету, да душаў продкаў,  якiя i былi крынiцай iнфармацыi. С. выступае i сiмвалам драпежнасцi, а то i вядзьмарства («Кiдаецца  на  людзей, як сава», «Ведзьма ты кiеўская, сава дурная»).

Начное паляванне, цiхi палёт на мяккiх крылах, незвычайныя крыкi, падобныя на плач дзiцяцi, дзённая бездапаможнасць — усё гэта жывіла народныя ўяўленні пра С. Менавiта судачыненне С. з продкамi ў кантэксце архаiчнай iдэi перасялення душаў тлумачыць вераваннi беларусаў, згодна з якiмi крык савы «Спавiй» або «Пi–i–лiп» вяшчуе нараджэнне гаспадыняй дзiцяцi. Калi каля чыйго жытла чулiся крыкi С. «Ку–га, куга!» — гэта сведчыла пра цяжарнасць жанчыны або пароснасць свiннi, калi крык чуўся блiжэй да хлява. У некаторых мясцiнах крыку С. надаваўся злавесны сэнс. Так, М. Я. Нiкiфароўскi занатаваў павер’е на Вiцебшчыне, што калi С. крычыць працягла «Ку–гу–у–у!», наследуючы заечы крык i так падманьваючы да сябе зайца, то гэтым яна пацвярджае цяжарнасць маладухi, але ў той самы час прадракае, што цяжарнасць скончыцца або выкiдам, або нараджэннем мёртвага дзiцяцi. Вiдаць, дачыненне С. да тагасветных сiлаў паўплывала на разуменне такiх крыкаў як прадказання з’яўлення пазашлюбнага дзiцяцi (параўн. называнне нагулянага дзiцяцi Багданам — дадзеным Богам, а ва ўкраiнскiх паданнях у пугача  нават  перасяляецца  душа памерлага нехрышчонага немаўляцi). У жнiўнай песнi («Сава разгулялася // У крапiву схавалася») упамiнанне С. у крапiве  не  выпадковае,  а мiфалагiчна матываванае, калi ўлiчыць, што як С., так i крапiве ўласцiва ярка  выражаная жаночая сiмволiка, прычым з негатыўнай канатацыяй (узгадаем, што ў крапiве знаходзяць дзяцей, але толькi пазашлюбных — крапiўнiкаў). Для  С. характэрна шлюбна–эратычная сiмволiка. На Беларусi вядомы вясельны звычай — перад прыездам маладых са шлюбу займаць месца за сталом жанчынамi, адна з якiх пераапранута як найбольш камiчна «маладой», iншая — «маладым», астатнiя без пераапранання сядзяць сваццямi. На Брэстчыне такую «маладую» называюць С. з савянятамi.

Сапраўдныя сваты рознымi спосабамi выганяюць «саву» з–за стала, нават падпальваюць на ёй кудзелю (магчыма, адсюль выраз «сава смаленая»), потым адкупляюцца. Савiная грамадка потым дапускае розныя бясчынствы груба эратычнага характару, нападаючы на дарослых мужчын. У казачных i лiрычна–песенных сюжэтах, а таксама ва ўстойлiвых адзiнках  мовы  С.  падаецца  як клапатлiвая мацi, але ўдава («жыццё ўдавiнае — савiнае»). Будучы раней голай, С. атрымала сваё пер’е, калi сцерагла вераб’я. Вiдаць, з той жа этыялагiчнай легендай генетычна звязаныя вядомыя песнi з сюжэтнай лiнiяй: «Наварыў верабей пiва, зазваў пташак на дзiва, аднае савы не пазваў», «На беднага вераб’я пала сава з лесу». Акрамя таго, у народзе казалi, што Бог некалi пераставiў С. вочы на кацiныя ды нават памяняў iм галовы. Не выключана ў дадзеным выпадку i рэальная аснова такiх вераванняў, бо С. знiшчаюць мышэй, за што iх называюць «ляснымi кошкамi». Тым часам як старажытныя грэкі i рымляне С. лiчылі птушкаю, прысвечанай багiні–грамоўнiцы Атэне, а французы называлі яе вялiкiм або малым герцагам, беларусы бачылi ў ёй «нейкае дзiва», чымсьцi падобнае на птушку i нечым на чалавека. Сяляне ў паданнях абулi гэтае «цуда–стварэнне ў лапцi i павялi да пана». С. калi i не зусiм ведзьма, то шкоднiца i драпежнiца. Нават савiнае пер’е нельга было класцi ў падушку, бо яно скруцiць курынае цi гусінае пер’е ў цвёрдыя скруткi, сапсуе падушку. У беларускай дзiцячай песеньцы С. параўноўваецца з ведзьмай: «Пашла сава па лесу, // Паляцела да бесу, // Совушку злапалi, // Як ведзьму, звязалi».

Забароны забiваць С., вiдаць, не iснавала, савiныя чучалы часта сустракаліся ў сялянскiх хатах, што сведчыць  пра  адпуджвальную ўласцiвасць С. ад нячыстай сiлы. Як i ў iншых выпадках, незвычайныя ўласцiвасцi С. тлумачацца яе паходжаннем: некалi яна была чалавекам, вiдаць, жанчынай, нават анёлам, але за пэўную правiну пакараная Богам. Яе звычка хавацца днём, бо днём яна кепска бачыць, тлумачыцца тым, што некалi яна была голай, папрасiла, пазычыла ў птушак па аднаму пёрку, каб апрануцца (ад таго i пер’е ў яе такое рознае), ды не аддала пазычанае. Таму калi птушкi ўбачаць С., то пачынаюць яе бязлiтасна  дзерцi, адбiраючы сваё пер’е.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

САВА

А.В.Гура

У Саве бачаць увасабленне чорта. Палякі вераць, што яна адбылася з чорта, таму не выносіць дзённага святла, а жыве вечна. Па ўяўленнях палякаў і сербаў, у Саву нярэдка абгортваюцца ведзьмы.

Для народных уяўленняў пра Саву характэрны матыў смерці. У палякаў адзначана павер'е, што Сава днём мёртвая і ажывае толькі ў цемры. Паўсюдна сваім з'яўленнем поруч хаты Сава прадвесціць смерць. Смяротным лічаць і крык Савы, які перадаецца воклічамі "пахавай!"  (ва ўкраінцаў), "адпраўляйся ў ямку на царкоўны цвінтар!" (у палякаў), "здохні!" (у чэхаў) і  т.д. Вядомы павер'і пра Саву як увасабленне  душы памерлага, часта нехрышчонага дзіцяці. Сваім крыкам Сава склікае душы памерлых (у палякаў), выманьвае дзяцей з хаты і пазбаўляе іх жыцця (у сербаў).

Крык Савы ўспрымаецца і як прадказанне нараджэння дзіцяці: "ку-гу!" (перайманне дзіцячаму плачу) (у беларусаў), "ўрадіў!", "спавій!" (спаві!) (ва ўкраінцаў), "калышы, люляй!" (у палякаў). Выява нованароджанага ў сувязі з Савой узнікае і ў некаторых беларускіх жніўных песнях (жнеі заклікаюць адзін аднаго лавіць Саву ў жыце, тлумачачы гэта жаданнем мець немаўля,  якое плача).

Тэма варожага стаўлення да Савы іншых птушак, яе непрыманне і пераследы імі распрацоўваецца ў шэрагу легенд і павер'яў. Сава па начах хаваецца ад ганьбы, каб пазбегнуць насмешак птушак з-за таго, што яна выхвалялася прыгажосцю сваіх дзяцей (у палякаў); баіцца месці птушак за тое, што не вярнула пазычаныя ў іх пёры (у харватаў, беларусаў) . Птушкі ганяюць Саву за тое, што яна разбойніца (у палякаў), за тое, што яна ленавалася рыхтаваць дарункі на вяселле і крала іх у птушак (у сербаў), за тое, што яна спазнілася на птушынае вяселле і зганьбілася на ім (у палякаў).

Выява Савы развівае і эратычную сімволіку. Савой у рускіх звалі распусную, "карчэмную" жанчыну . У польскіх загадках Сава прама суадносіцца з жаночым палавым органам: "Паміж дзвюма нагамі круціць сава вусамі"; "Ляціць сава з Макава, а з азадка ў яе капае". Ва ўкраінскіх эратычных анекдотах Сава з'яўляецца сведкай любоўнай сувязі жонкі, якая змяняе мужу, і ўчапляецца ў геніталіі. Матыў пралюбадзейства ў няяўным выглядзе прысутнічае ў некаторых магічных дзеяннях, злучаных з Савой: каб жонка нічога не магла ўтаіць ад мужа, муж прыкладвае да правага боку спячай жонкі сэрца Савы, тады яна скажа ўсю праўду. Шлюбна-эратычная сімволіка ўласцівая выяве Савы і ў вясельным абрадзе. Напрыклад, ва ўкраінскіх песнях, выкананых перад шлюбнай ноччу, Сава сімвалізуе нявесту. У жартоўных песнях пару нявесце саве часта складае верабей.

Як і іншыя драпежныя птушкі, Сава надзяляецца  адхіляючымі уласцівасцямі і знаходзіць ужыванне ў якасці засцярогу. У лужычан Саву  прыбіваюць да дзвярэй хаты, каб адхіліць ад яе хваробы і няшчасці, у палякаў - да варот восеці для застрашвання мышэй, ва ўкраінцаў Саву вешаюць у стайні, каб дамавік не мучыў коней.

Выява Савы як удавы, самотнай, бясшлюбнай жанчыны выяўляе сваяцтва з выявай зязюлі. Сава і зязюля - абедзве выгнанніцы і змушаны хавацца ад птушак. З зязюляй Саву збліжаюць таксама некаторыя падобныя назовы (у балгараў) і імітацыя іх крыку (пар., напрыклад, крык Савы "ку-гу!").

Літ.:

Гура А.В. Символика животных в славянской народной традиции. М, 1997. С. 568-586.

САВА.

Калі прыбіць да дзвярэй саву, можна адхіліць ад хаты хваробы і няшчасці. На варотах восеці ці над дзвярамі прыбіваюць забітых соў (ці іх пудзілы) з раскрытымі крыламі. Забітых соў вешаюць у стайнях і ў хлявах - ад паскуддзя, ад хвацкага дамавіка.

Сава-трава

"СТРАШНАЯ тая трава!" запэўніваюць чарадзеі.- Калі чалавек стане на яе ў полі ці ў лесе, той розумам памутнее. Ростам невялікая, ад зямлі ледзь відаць, па ёй крапінкі па ўсёй, а ў корані  чарвякі і наверсе. Добра ловіць звяроў. Яшчэ  хто украдзе – трава  гэта павернецца да яго, толькі пакладзі яе на яго след; ці калі хто ставіць паставухі (гэта значыць сілы, капканы), ты пакладзі той травы побач дарогі – поспеху і шляху яму не будзе!"

Савікт

Ёсць трава савікт, расце пры морах і пры вялікіх рэках, і прыпольніках, ростам была падобная, як крапіва, колер на ёй крапіўнаму  быў  падобным. І тая трава добра, калі жыве пошасць на людзях  і на быдле  якім-небудь, дай піць, стаўчы  з травою лебядою  і з хмелем у воцаце ці ў квасе, ды дапаможа. Ды тая ж трава дабра да дрыжыкаў - каго дрыжыкі трымаюць, вытры з маслам з каровіным ды змясі ў место і мажся  - і  хадзі нагі  ці босы, не будзе дрыжыкаў. Тая ж трава добра, у каго усові, - пі з ёй, пакіне. А расце  яна і па гарадах усякім.

Крыніца: Лицевой травник конца XVIII в.

Савуст

Ёсць трава савуст. Вельмі  добра, у каго  жэлві  ці нырок, ці корчыць нагу, - тою травою пар з рэдкоўным лістом і сёрбай з дзевяцісілам, ці з дзягілем, то  дапаможа. А колерам, што плакун, а кветак па пяцьдзесяць і па шэсцьдзесяць  тры ці адзін. Корань добры, у каго пуп грызе, не на месцы, ці якое-небудзь месца грызе, дапаможа Бог.

Крыніца: Лицевой травник конца XVIII в.

Савут

Ёсць трава савут, ці саву. Вельмі карысная тым, у каго пад скураю пухліна ці чарвякі, ці казурка, ці скурчаны рукі і ногі. А колерам яна што плакун, лістоў  жа 8 ці 10, ці 50, ці 63, а корань-жоўты.

Крыніца: ЦЕРКОВНЫЙ ТРАВНИК (Христианский)

Сьва

Ўласна багіня восені і садовых пладоў. Малявалася ў выглядзе голай жанчыны з поўнымі сасцамі, якая мае валасы разпушчанымі да падкаленак, і трымаючай у правай руцэ яблык, а ў левай гронку. Павер’е, якое рабіла сабе з усяго багоў:  з хараства паветра, умеранасці надвор'яў, і звычайнага пладаноснага года, утварыла сабе асаблівае бажаство, быццам бы благаслаўляючае сады яго і гароды, і яму маліліся і прасілі яго пра заступніцтва. Зрэшты малюнак гэтай багіні дасціпны. Галізна яе малюе стан прыроды ў плодавытворчую частку года; поўныя сасцы і доўгія валасы - агульную ўсіх стварэнняў карміліцу ва ўсім ізабіліючую; яблык служыць эмблемаю маці якая лашчыць мілых дзяцей сваіх, гронка ж - надзеляючай  ўсіх раскошай.

Сьва была бажаством не толькі пладоў садовых, але і самога часу іх паспевання,  восені. Яна асабліва шанавалася у славян,  якія жылі пры Варажскім (Балтыйскім) мора

Савітар

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Савітар, Савітр (санскр. savitr бацька, узбуджальнік) - сонечнае бажаство ў старажытнаіндыйскай міфалогіі. У Рыгведзе яму прысвечана 11 гімнаў. Пра салярны характар бажаства можна судзіць па яго эпітэтах. Вочы, рукі і язык  ў Савітара залатыя, валасы жоўтыя (як у Агні ці Індры). Яго залатая калясніца забяспечана залатым дышлем, якія прымаюць, як і сам Савітар, розныя формы; яе вязуць два прамяністых каня. Яму прыпісваецца моцнае залатое ззянне, якое ён выпраменьвае вакол, асвятляючы паветра, неба, зямлю і ўвесь свет. Ён паднімае ўгару свае магутныя залатыя рукі, якімі багаслаўляе і абуджае ўсе істоты,  якія распасціраюцца да канца зямлі. Савітар едзе ў сваёй залатой калясніцы па верхнім і ніжнім шляху, пазіраючы на ўсе стварэнні;  ён вымераў усю зямную прастору, ідзе ў тры светлыя нябесныя царствы і злучаецца з прамянямі сонца. Савітара просяць адвезці адыйшоўшую душу туды, дзе насяляюць праведныя; ён дае неўміручасць багам і даўгавечнасць людзям. Ён праганяе злых духоў і ведзьмакоў; яго просяць прагнаць благія сны, зрабіць людзей бязгрэшнымі.

Разам з некаторымі іншымі бажаствамі Савітар завецца асура (першасна - светлае бажаство). Яму прыпісваюцца і агульныя божыя ўласцівасці: ён ахоўвае ўсталяваныя законы;  воды і ветры падпарадкаваны яму. Ніхто, нават Індра, Варуна, Мітра і іншыя богі, не могуць супрацівіцца яго волі і валадарству. Імя "Савітар" было першапачаткова простым эпітэтам ("бог узбуджальнік - жывіцель"), і яго ўжыванне ў Ведах носіць сляды гэтага першаснага значэння. У Савітары  ўвасоблена чароўная сіла сонца, тады як Сур’я - больш пэўная выява, ва ўяўленні пра які ніколі не выпускаецца вонкавы выгляд сонца. Процілеглае меркаванне прыналежыць прафесару Ольдэнбергу, які мяркуе, што Савітар уяўляе сабою адцягненую ідэю ўзрушанасці, жыватворнасці, і пэўныя прыкметы сонца толькі далучыўся да гэтай ідэі шляхам другаснага працэсу.

Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890-1907).

Совій

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Совій - у літоўскай міфалогіі правадыр душ у царства мёртвых, заснавальнік традыцыі трупаспалення.

Сюжэт пра Совія ёсць ва ўстаўцы 1261, зробленай заходнерускім перапісчыкам да рускага перакладу "Хронікі" Іяана Малалы. Злавіўшы аднойчы кабана, ён аддаў дзевяць яго селязёнак сынам, каб яны спяклі іх. Дзеці з'елі селязёнкі. Угневаны Совій вырашыў спусціцца ў пекла, куды ён змог увайсці толькі праз дзявятыя вароты - іх яму паказаў адзін з сыноў. Затым гэты сын адправіўся на пошукі бацькі і, знойдучы яго, пахаваў у зямлі. Раніцай Совій паўстаў з зямлі і распавёў сыну, што з'едзены чарвякамі і гадамі. Тады сын паклаў цела Совія ў дрэва, і раніцай той паведаміў, што быў з'едзены камарамі і пчоламі. Толькі пасля спалення Совій супакоіўся. У тэксце Совій названы правадыром у царства мёртвых.

Літаратура

• Топоров В. Н., Об одной «ятвяжской» мифологеме в связи со славянской параллелью, «Acta Baltico-Slavica», 1966, No 3.

Імглістасць Сава

Аўтары: Кіт Кватраччы

Пераклад: Д.Ю.Цветкоў

Тлумачэнне: Імглістасць Сава размесцілася высока на небе каля Вялікага Каўша, паміж зоркамі Мерак і Фекда, яна выдалена ад нас на 2600 светлавых гадоў. Яна вядомая таксама як M97 - 97-й аб'ект у знакамітым каталогу Месс’е. Яе круглая форма і два вялікіх цёмных "вока" робяць яе падобнай на твар  глядзедзячай  на вас савы. Імглістасць Сава - адзін з самых слабых аб'ектаў, уключаных у каталог Месс’е. Гэта - планетарная імглістасць, якая свеціцца - газавая абалонка, скінутая паміраючай зоркай, падобнай на Сонца, калі знясіліліся яе запасы ядзернага гаручага. Імглістасць Сава паказвае нам, што здарыцца з нашым Сонцам, калі праз пяць мільярдаў гадоў яно выдаткуе ўсё сваё паліва. Дыяметр імглістасці - больш двух светлавых гадоў, што прыкладна ў дзве тысячы разоў больш памеру Сонечнай сістэмы. Гэты прыгожы каляровы малюнак паказвае ўражлівыя дэталі структуры касмічнай савы. Малюначак складзена з малюнкаў, атрыманых з вузкапалоснымі фільтрамі, агульная экспазіцыя склала 24 гадзіны.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка