|
Збор Анатоля Бе лага
ФРАНЦІШАК СКАРЫНА I ЯГО ЧАС
Мінск 1989
ДОБРААХВОТНАЕ ТАВАРЫСТВА АМАТАРАУ КНІГІ БССР
КЛУБ КАЛЕКЦЫЯНЕРАУ БЕЛАРУСКАГА ФОНДУ КУЛЬТУРЫ
КАТАЛОГ ВЫСТАЎКІ
да 500-гадовага юбілею
„ФРАНЦІШАК СКАРЫНА I ЯГО ЧАС"
Збор Анатоля Белага
СКЛАУ I ПРАІЛЮСТРАВАУ
Анатоль Белы
Жывапіс, графіка, кніжны знак, скульптура, медалі, дэкаратыўнае мастацтва
Мінск 1989
Також и мы братия, не можем ли во великих послужити посполитому люду рускаго языка, сие малые книжки праци нашсе приносимо им.
Францішак Скарына.
Выстаўка мастацкіх твораў да 500-гадовага юбілею з дня нараджэння
вялікага беларускага аветніка, гуманіста, першадрукара Францішка
Скарыны, адлюстроўвае шырокі інтарэс дзеячоў выяўленчага мастацт-
ва рэспублікі да свету гуманістычных, філасофскіх, асветніцкіх ідэй,
глыбокае пранікненне ў далёкую гістарычную эпоху. I хоць у мастацтве
не ўсё вырашаецца колькасцю, выстаўка ўражвае многім: і сваімі маш-
табамі і дыяпазонам відаў жанраў, і тым, што ўсё гэта сабраў і явіў
на агляд адзін чалавек — апантаны калекцыянер беларускага мастацт-
ва Анатоль Белы, супрацоўнік Беларускага дзяржаўнага універсітэта
імя У. I. Леніна. На працягу дзесяці гадоў ён актыўна занімаецца ка-
лекцыяніраваннем беларускага мастацтва. У 1984 г. ён арганізуе пер-
шую ў рэспубліцы выстаўку медальернага мастацтва Беларуси Сто тры
графічныя работы беларускіх мастакоў Анатоль Белы падараваў свай-
му універсітэту, што дало магчымасць для стварэння мастацкай галярэі.
У 1988 г. да 150-годдзя з дня нараджзння Кастуся Каліноўскага і 125-
годдзя з пачатку студзеньскага паўстання 1863 года на Беларусі А. Бе-
лы арганізоўвае выстаўку «Кастусь Каліноўскі і студзеньскае паўстанне
1863 года на Беларусі», якая дэманстравалася ў многіх выставачных
залах г. Мінска. А. Белы з'яўляецца першым арганізатарам выстаўкі
«Скарыніяна», якая праводзілася ў іі986 г. з нагоды першых Скарынін-
скіх чытанняў у Мінску. Новая выстаўка «Францішак Скарына і яго
час» з'яўляецца як бы працягам папярэдняй, але яна значна тэматычна
пашырана і папоўнена новымі творамі набытымі калекцыянерам за
апошнія гады. На гэтую выстаўку А. Белы прапанаваў звыш 165 твораў
жывапісу, графікі, экслібрыса, скульптуры, медальернага і дэкаратыў-
на-прыкладного мастацтва. Творы складаюць багатую і разнастайную
экспазіцыю. Галоўнае месца ў ёй, безумоўна належыць партрэтам, якія
адлюстроўваюць шматгранную і энцыклапедычную дзейнасць Фран-
цішка Скарыны — філосафа, асветніка, гуманіста, першадрукара, паэта,
набліжаюць да яго, уводзяць у свет даўніны, раскрываюць залаты век
нашай гісторыі, абуджаюць нашу памяць, даюць магчымасць прасяк-
нуцца павагай да нашай духоўнай спадчыны, дапамагаюць успрыняць
глыбіню яго думак і грамадзянскіх парыванняў.
Трэба адзначыць, што хаця многія з твораў прадстаўленых для гзтай
выстаўкі дэманстраваліся на рэспубліканскіх і ўсесаюзных выстаўках,
але дзякуючы намаганням калекцыянера, цяпер, калі ў нашай рэспублі-
цы 1986—1990 гады абвешчаны пяцігодкай, прысвечанай святкаванню
500-годдзя з дня нараджэння Францішка Скарыны, гледачы змогуць
найбольш поўна азнаёміцца з мастацкай скарыніянай, зрабіць уяўленне
аб увасабленні вобраза выдатнага аветніка ў выяўленчым мастацтве.
Гэтая выстаўка — вянок слыннаму сыну зямлі Беларускай.
Сардэчныя словы ўдзячнасці ўсім тым, хто ствараў Галярэю бяссмертнай
славы Францішку Скарыну, а таксама тым, хто дапамагаў у зборы і
падрыхтоўцы фотаздымкаў, рэпрадукцый і матэрыялаў да друку, у
прыватнасці Андрэю Спрынчану, Вячаславу Эйсману, Фёдару Ладуць-
ку, Анатолю Крывенку, Эдзі Захараўне Блішч, Анатолю Вайніцкаму,
Таццяне Лецьен і многім іншым.
Я, Францишек, Скоринин сын с Полоцька, в лекарскых науках доктор,
повелел есми Псалтырю тиснути рускыми словами а словенским языком
наперод ко чти и к похвале богу в троици единому и пречистой его ма-
тери Марии, и всем небесным чином и святым божьим, а потом к пожит-
ку посполитого доброго, наболей с тое причины, иже мя милостивый бог
с того языка на свет пустил.
Так же будь ведомо, положил есми некоторые на стороницах в сей
Псалътыри главы з розных книг, а то для того, абы знакомито было,
иже вен иные светые писма згожаються с Псалтырею и одно на другое
светчить. А то, чтути в тых книгах, их же суть главы на боцех пописаны,
знойдете. Так же положил есми на боцех некоторый слова для людей
простых, не рушаючи, самое Псалътыри ни в чем же, яко суть онагри и
геродеево жилище и хлябие и иные слова, который суть в Псалтыри не-
разумный простым людем, найдуть е (іх) на боцех руским языком, что
которое слово знаменуеть.
Предъсловие в Псалтирь.
И всякому человеку потребна чести, понеже ест зерцало жития нашего,
лекарство душевное, потеха всем смутным, наболей тым, они же суть в
бедах и в немощах положены, надежа истинная востания из мертвых и
вечного живота. :"".'..'
Про то ж и я, Францишек, Скоринин сын с Полоцка, в лекарских науках
доктор, знаючи сее, иже ест наивысшая мудрость размышление смерти,
и познание самого себе, и въепоминание на приидущие речи, казал есми
тиснути книгу святого Іова руским языком богу ко чти и людем поспо-
литым к научению.
Предъсловие в книгу Иов.
Притчи же нарецаются еврейским языком масшлоф, а греческим — пора-
боле, по-латине же — провербия, а по-рускы и (яны) -притчи или присло-
вия, понеже иными словы всегда иную мудрость и науку знаменують а
иначей^ся разумеють, нежели молвены бывають, и болши в собе сокры-
тых тайн замыкають, нежели ся словами пишуть.
Пожиточьны же суть сие книги чести всякому человеку, мудрому и безум-
ному, богатому и вбогому, младому и старому, наболей тым, они же
хотять имети добрые обычае и познати мудрость и науку; долгота бо
дней и лета живота, и мир приложатся им; милосердие и правда не
оставят их, естъли же пилне послушають и соблюдуть причти, положе-
ные в .книгах сих, яко же сам царь Соломон нижей о том глаголеть.
Есть бо в сих притчах сокрита мудрость, якобы моць в драгом камени,
и яко злато в земли, и ядро у вореху. Кто ю (яе) знайдеть, сей знайде
милость и достанеть благословения от господа, и приидеть к нему все
доброе посполу с нею, хвала и честь бесчисленая моцию ея,— она убо
ест мати всех добрых речей и учитель всякому доброму умению.
В ней воистину ест дух разумности святыи, единый, различный, смысле-
ный, скромный, вымовный, движющийся, непоскверненый, истинный,
сладкий, чистый, сталый, добротливый и всякую иную имеющий в собе
добрую цноту.
Я, Францишек, Скоринин сын с Полоцка, в лекарских науках доктор, ра-
зумея сее, иже без страху божия, без мудрости и без добрых обычаев не
ест мощно, почтиве жити людем посполите на земле, казал есми тисну-
ти Притчи или Присловия премудрого Соломона, сына Давыдова, царя
Израилева, руским языком...
Предсловие в Притчи премудрого Саламона,
царя Израилева.
Сия книга велми потребна, все бо в ней о церковной науце и о нравех
добрых пишеть. Наболей о мудрости, о страху господьнем, о слове бо-
жием, о справедливости, о вере, о любви, о надежи, о чистоте, о службе
божией, о долготерпении, о смирении, о милостыни, о крепости, о трез-
вости, о мерности, о почтивости, о щедроте, о тихости, о друголюбии, о
науце закона божия, о послушании родителей своих, о справовании
самого себе, о товаристве добром и злом, о похвале мужей святых, о
славе царей праведных, о достойности пророков божиих и о инших раз-
личных многих добрых обычаех и нравех, яко же чтути в ней знайдеши.
И елико крат в ней будеши чести, по кажному чтении нового нечто
научишися, чего жь есь пред тым не умел, вся бо Саломонова и Аристо-
телева божественая и житейская мудрость в сей книзе краткыми словы
замкнена ест.
Прото ж и я для похвалы божией и для посполитого доброго и размноже-
ния мудрости, умения, опатрености, разуму и науки приложил есм працу
выложити книгу сию на рускый язык, елико бо прежде писана быша к
нашему научению написана суть, яко святый апостол Павел к римляном
глаголеть: «Сего ради милостивый бог з различных языков нам прежде
писма ест писал, абы есмо чтути е (іх), его миловали, ему служили и в
он веровали, и к тому совершеные нравы имели и добрые дела чинили»,
«яко бо без веры не можемы полюбитися богу, тако и вера без дел мерт-
ва ест».
Починается другая предъмолъва доктора Франъциска Скорины
в книгу Исуса Сирахова.
Положил есмп в сих книгах образци храму господня и сосудов его и до-
му царева, еже ставил ест Саломон-царь, а то для того, абы братия моя
русь, люди посполитые, чтути могли лепей разумети.
Предисловие доктора Франъциска Скорины с Полоцька
в книги Третий Царств.
Сия книга Іудйф чести к нашему научению, абыхом, яко зеръцало, жену
сию преславную пред очима имеюще, в добрых делах и в любови отчины
не толико жены, но и мужи наследовали и всякого тружания и скарбов
для посполитого доброго и для отчины своея не лютовалю.
Понеже от прирожения звери, ходящие в пустыни, знають яны своя; птици,
летающие по возъдуху, ведають гнёзда своя; рибы, плывающие по мо-
рю и в реках, чують виры своя; пчелы и тым подобная боронять ульев
своих,— тако ж и люди, игде зродилися и ускормлены суть по бозе, к
тому месту великую ласку имають.
Предословие доктора Франъциска Скорины в Полоцька
в книги Иудиф-вдовици.
И тако младенцем и людем простым ест наука, учителом же и людем муд-
рым — подивление. Яко река дивная мелка — по ней же агнець брести
можеть, а глубока — слон убо плавати мусить.
В сей книзе всее прироженое медрости зачало и конец; бог вседержитель
познавай бываеть. В сей книзе вси законы и права, ими же люде на
зем#ш справоватися имають, пописаны суть. В сей книзе все лекарства,
душевные и телесные, зупольно знайдете. Ту навчение филозофии доб-
ронравное, яко любити бога для самого себе и ближнего для бога, има-
мы. Ту справа всякого собрания людского и всякого града, еже верою,
соединением ласки и згодою посполитое доброе помножено бываеть.
Ту науение седми наук вызволены достаточное.
Хощеши ли умети граматику или, по-рускы говорячи, грамоту, еже добре
чести и мовити учить, знойдеши в зупольной Библии, Псалтыру, чти ее.
Пакли ти ся любить разумети ло(г)ику,— она же учить з доводом разо-
знати правду от кривды,— чти книгу святого Іова или Послания святого
апостола Павла. Аще ли же помыслиши умети риторику, еже ест крас-
номовность, чти книги Саломоновы. А то суть три науки словесные.
Восхощеш ли пак учитися музыки, то ест певници, премножетво стихов
и песней светых по всей книзе сей знойдзеши. Любо ли ти ест умети арит-
метику, еже вократце а неомылне считати учить, четвертый книги Мои-
сеевы часто чти. Пакли же имаши пред очима науку геометрию, еже по-
руски сказуется землемерение, чти книгу Ісуса Наувима. Естъли астро-
номии или звездочети—найдеш на початку книги сее о сотворении сол-
неца и месеца и звезд; найдеш во Исусе Наувине, яко стояло солнеце на
едином месте за целый день; знайдеш во книгах Царств, иже солнеце
воспять поступило неколико ступнев; знойдеш во светом Еувангелии о
новосотвореной звезде часу нарожения нашего спасителя Ісуса Христа.
Более воистину чудитися превеликой божией моци мусиш, нижли учити-
ся. А то суть седм наук вызволеных.
Аще ли же кохание имаши ведати о военных а о богатырских делех, чти
книги Судей, или книги Махавеев, более и справедливее в них знойдеш,
нежели во Александрии или во Тройи.
Пакли же вократце сведати хощеши много тысещей лет летописець, чти
книги Паралипомена.
Паки книжка Юдифа-вдовици. Она же для высвобождения отчизны,
взор на собе мужем даючи, не лютовала ест живота своего.
Предъсловие доктора Франъциска Скорины с
Полоцька во всю Бивлию рускаго языка.
Кто убо от филозофов мог поразумети, абы господь бог словом своим с
ни з чего сотворил вся видимая и невидимая, (по) старейшине их Арис-
тотелю глаголюшу: «3 ни с чего ничто же бысть».
Сказание во первые книги Моисеевы, рекомые
Бытья, доктора Францъциска Скорины.
Затым, яко пришли суть к горе Синай и яко господь бог десятеро прика-
зание им дал, написано на досках каменных.
Первое: Веруй в бого единого!
Второе: А не бери надормо имени его!
Третее: Помни дни святые святити!
Четвертое: Отца и матку чтити!
Пятое: Не забивай ни едина!
Шестое: И не делай греху блудна!
Седмое: Не вкради, что дружнего!
Осмое: А не давай сведецства лживого!
Девятое: Не пожедай жены ближнего!
Десяток: Не имения или речи его!
Предисловие доктора Франъциска Скорины с Полоцька
во книги Исход Моисеевы.
Тако ж и мы братия, не можем ли во великих послужити посполитому
люду рускаго языка, сие малые книжки праци нашее приносимо им.
Лредъсловие доктора Франъциска Скорины с Полоцька
во книги Леувит Моисеевы.
Людское естество двояким законом бываеть справовано от господа бога,
то ест прироженым, а написаным.
Закон прироженый в том наболей соблюдаем бываеть: точинитииным всем,
что самому любо ест от иных всех, и того не чинити иным, чего сам не
хощеши от иных иметн. А на том, яко на уднении, вси законы писаный
заложены суть (по) нашему спасителю Ісус Христу, глаголюшему:
«Вся убо, елика, еще хощете, да чинять вам человеци, тако и вы чините
им, се бо ест закон и пророци».
Сей закон прироженыи написан ест в серци единого кажного человека.
Тым же обычаем и ныне единый кажный человек, имея розум, познаеть,
иже непослушание, убийство, прелюбодеание, ненависть, татба, неспра-
ведливость, злоимание, неволя, досаждение, гордость, злоречение, не-
лютость, клеветание, зависть и иная тым подобная злая быти, понеже
сам таковых речей от иных не хощеть терпети. А тако прежде всех за-
конов или прав писаных закон прироженыи всем людем от господа бога
дан ест и весь во едином словеси скончеваеться». «Возлюбиши ближ-
него своего, яко сам себе».
Закон же написаный или от бога ест даный, яко суть книги Моисеовы и
светое Евангелие или от людей уставленый, яко суть правила светых
отець, на сборех пописаные, и права земская, еже единый кажный народ
с своими старейшими ухвалили суть подле, яко же ся им налепей виде-
ло быти. А прото ж межи собою ся не сровновають, понеже иные, а
иные иным, а иным языком ся любять. Толико в том хотят ся згожати,
абы были права их, или закон, почтивыи, справедливый, можныи, по-
требный пожиточныи подле прирожения, подлуг обычаев земли, часу
и месту пригожий, явный, не имея в собе закритости, не к пожитку еди-
ного человека, но к посполитому доброму написаный.
И вчинены суть права, или закон, для людей злых, абы боячися казни,
усмирили смелость свою и моци не имели иным ушкодити, и абы добрый
межи злыми в покон жити могли.
Потреба теж ведати, иже закон, или право, разноличиеся от людей назы-
ваеть. Едино — посполитое, понеже от всех народов посполито соблю-
даемо ест. Другое право — языческое, от многих убо языков ухвалено
ест. Иное — царское.
Некое же право — рицерское или военное, еже на войне соблюдаемо
бываеть.
Иное пак право местьское, иное морское, иное купецькое.
Сказание доктора Франъциска Скарины с Полоцька в
книги Втораго закону Моісеова.
Феодосии же, учитель великий греческого языка, выложил с халдей-
ского письма на греческое, и святый Ероним — на латинское зупольне.
А подле их выкладу не толико чтеть Данила — пророка церков Христо-
ва латинским и греческим языком, но и сирским и египетским.
Аз теже, недостойный последовник их, нароженый в руском языку, с по-
мощию божиею, яко повинен сый размножати хвалу Христову и пос-
политое доброе, межи иными пророки светыми выложил и Данила, му-
жа жадостей и преславного пророка господьня на руский язык зупольне.
Предисловие доктора Франъциска Скорина с Полоцька
в книги Даниила-пророка.
Nе толико бо сами народихомся на свет, но более ко службе божией и пос-
политого доброго.
Не копай под другом своим ямы,
Сам ввалишся в ню. *
Не став, Амане, Мордохею шибенице,
Сам повиснеш на ней.
Предословие доктора Франъциска Скорины с Полоцька
в книги Есъфера-царици.
...Псалмы, якобы сокровище всих других скарбов, всякий немощи, ду-
ховный и телесный, уздравляють, душу и смыслы освещають, гнев и
ярость усмиряють, мир и покой чинять, смуток и печаль отгоняють,
чювствие в молитвах дають, людей в приязнь зводять, ласку и милость
укрепляють.
Псолом есть щит против бесовским нощъным мечтанием и сътрахом,
покой денным суетам и роботом, защититель младым и радость, старым
потеха и песня, женам набожная молитва и покраса, детям малым по-
чаток всякое доброе науки, дорослым помножение в науце, мужем моц-
ное утвержение.
Там ест справедливость, там ест чистота, душевная и телесная. Там
ест наука всякое правды. Там мудрость и разум совершеный. Там
ест милость и друголюбство без ильсти, и вси иные добрые нравы.
Предъсловие во Псалрыть (1525 г.).
Францішак Скарына
Спадчына Францішка Скарыны займае асаблівае месца ў выяўленчым
мастацтве Беларусі. Надзвычай важнае значэнне набыў аўтапартрэт
Скарыны. Упершыню ён быў надрукаваны ў кнізе «Ісус Сірахаў» у
1517 годзе, а ў 1519 г. быў паўторан у чацвёртай кнізе Царстваў. Вы-
ключная каштоўнасць партрэта заключаецца як у высокай мастацкай
якасці, так і ў тым, што гэта ледзь не першая ў свеце прыжыццёвая
выява не імператара, караля, магната, а асветніка і вучонага. Есць усе
падставы сцвярджаць, што у графічных творах Скарыны, змешчаных
ім у «Бібліі», «Прамудрасці боскай», «Хрысце і нявесце», у гербе «зала-
той каньюкцыі» вобраз сонца і месяца, у буквіцах А, О, Я- змешчаны
выявы самаго асветніка.
У пачатку 19 ст., з партрэта Скарыны, змешчанага ў кнізе «Ісус Сі-
рахаў» рускі мастак А. А. Фралоў зрабіў копію на меднай дошцы, якая
па мастацкай якасці уступала арыгіналу. Упершыню копія была зме-
шчана ў 1830 г. даследчыкам I. Снегіровым у кнізе «С. И. (Снегирев
Иван). Дополнение к статье IX.// Труды и летописи Общества истории
и древностей российских при Императорском Московском Университете.
Ч. V, кн. 1. М., 1830. С. 306—309». Затым яна з'яўляецца ў кнізе Строе-
ва П. М. «Палеографические снимки шрифтов. М., 1836. Табл. III, № 4».
У 1849 г. праходзіць іншая копія партрэта Скарыны ў кнізе Сахара-
ва I. П. «Образцы славяно-русского книгопечатания с 1491 года. СПб.,
1849. Таб. IX, № 15». У 1884 г. Равінскі Д. А. друкуе ў альбоме «Мате-
риалы для русской иконографии. Выпуск III. 1884, № 90. С. 3». Сваю,
лепшую за А. Фралова, копію партрэта Скарыны з кнігі «Ісус Сірахаў»,
якая знаходзілася ў бібліятэцы Духоўнай Акадэміі. У 1888 г. рэпрадук-
цыю партрэта Скарыны змяшчае перад загаловачнай старонкай сваёй
манаграфіі Уладзіміраў П. У. Менавіта гэтыя копіі аж да з'яўлення ў
1972 г. альбома «Гравюры Францыска Скарыны» паслужылі асновай
як для шматлікіх рэпрадукцый партрэта, які стаў даволі папулярным
на пачатку XX ст. з развіццём беларускага друку, так і для першых
мастацкіх твораў прысвечаных Скарыне.
У 1915 г. у сувязі з 400-годдзем беларускага кнігадрукавання ў Вільні
ў друкарні М. Кухты была выдадзена паштоўка, а ў 1918—марка «Фран-
цыск Скарына». Па меркаванню мастацтвазнаўцаў, аўтар яе — мастак
П. М. Гуткоўскі. У цэнтры маркі-партрэт Скарыны, які з вялікай дак-
ладнасцю паўтарае як кампазіцыйную, так і іканаграфічную пабудову
партрэта з Бібліі. Уверсе надпіс кірыліцай «Беларусь. Пошта», унізе
лацінкай на даволі малой плошчы змешчаны мікраскапічны надпіс
«Францыск Скарына з Полацка 1517—1917».
Першым вядомым мастацкім творам, прысвечаным Скарыне, з'явіўся
скульптурны партрэт, выкананы ў 1910 г. дзеячом нацыянальнага руху
Беларусі мастаком Я- Н. Драздовічам. Верагодна у 1917 г. да 400-годдзя
беларускага друкавання была створана гравюра невядомага мастака,
якая была змешчана ў кнізе «Беларусь» (Берлін, 1919) і «Гісторыя бе-
ларускай літаратуры» М. Гарэцкага (Вільня, 1920) ёсць думка, што яе
аўтарам з'яўляецца віленскі мастак С. Арлоўскі. Па другіх меркаваннях
ім мог быць П. М. Гуткоўскі. У 1925 г. гравюра з адпаведнымі дапаўнен-
нямі была выкарыстана пры афармленні вокладкі кастрычніцкага часо-
піса «Малады араты», які прысвячаўся святкаванню юбілею беларуска-
га кнігадрукавання.
У 1925 годзе рэспубліка шырока адзначала 400-годдзе беларускага
кнігадрукавання і ў гэтым жа годзе была арганізавана 1-я Усебеларус-
кая мастацкая выстаўка ў Мінску. Гэтыя важныя падзеі ў культурным
жыцці народа спрыялі стварэнню мастацкіх твораў, прысвечаных Ска-
рыне. Так, А. М. Бразер выставіў бюст Скарыны, Я. М. Кругер — жыва-
пісны партрэт у рост, а А. Г. Касцелянскі — жывапісны пагрудны парт-
рэт. Акрамя гэтага Бразер зрабіў юбілейную маску Скарыны, а ў 1926 г.
вялікую літаграфію «Першы беларускі друкар Францішак Скарына».
Партрэт быў тыражыраваны.
Для Віцебскага краязнаўчага музея 3. I. Азгур у 1925 г. выконвае
бюст Ф. Скарыны, а ў 1927 г. гіпсавую маску «Францыск Скарына —
першы кнігавыдавец Беларусі», статую асветніка, які сядзіць у крэсле,
а таксама пагрудны партрэт з кнігай у руках. Апошні партрэт увахо-
дзіў у серыю гістарычных дзеячоў Беларусі, якія тыражыраваліся Мін-
скай фабрыкай, выконваліся з гіпсу, прапітваліся лакам «пад слановую
костку», прадстаўлялі скульптуру малых форм (да 20 см).
У 1928 г. М. М. Карпенка робіць скульптурны партрэт Скарыны.
Сярод мастакоў Заходняй Беларусі, якія звярнуліся да вобраза Ф. Ска-
рыны, трэба адзначыць выдатнага мастака і палымянага патрыёта сваей
Бацькаўшчыны Я- Н. Драздовіча. У 1927 г. ён напісаў жывапісны парт-
рэт для Радашковіцкай беларускай гімназіі, якая насіла імя Ф. Скары-
ны. Выява партрэта Скарыны нагадвае гравюру з «Бібліі», Злева —
скарынінскі сімвал сонца і месяца. Сам Скарына ў адзенні доктара
навук з кнігай у руках. Гэты твор быў выстаўлены ў 1928 г. на асабіс-
тай выстаўцы Драздовіча ў Вільні.
Аднак з канца 20-х гадоў, калі вульгарная сацыялогія ў нашай край-
не ўзяла верх ва ўсіх сферах духоўнага жыцця, увасабленне вобраза
Ф. Скарыны ў выяўленчым мастацтве і літаратуры не змагло атрымлі-
ваць той духоўнай, маральнай і матэрыяльнай падтрымкі, якую яно
мела раней. Вульгарызатарская дзейнасць «левых» дэмаралізавала
мастакоў, якія спрабавалі звярнуцца да гісторыі свайго народа. Пача-
ліся адкрытыя шальмаванні і абвінавачванні ў нацыяналізме, за якімі
адбываліся адкрытыя рэпрэсіўныя дзеянні. На вялікі жаль, такія гру-
быя вульгарызатарскія выказванні пачаліся ўжо ў 1928 г. з вуснаў пер-
шага сакратара ЦК Камуністычнай партыі Беларусі Вільгельма Геор-
гіевіча Кнорына, які распачаў генеральную атаку на беларускую куль-
туру, а разам і на доктара Францішка Скарыну, як на рэакцыйнага
«сярэдневяковага манаха», які прадстаўляе плацдарм нацдэмаў. Неў-
забаве ў АН БССР быў учынены сапраўдны вандалізм — натоўп раз'-
юшаных «пралетарыяў» знішчыў картатэку з матэрыяламі Скарыны, за-
тым паследавала канфіскацыя і знішчэнне нядаўна выдадзенай кнігі
«400-лецьце беларускага друку». Хутка пасля гэтага былі арыштаваны
многія аўтары і рэдактары на чале з У. I. Пічэтам. Аб адносінах у 30-х
гадах да Скарыны і той атмасферы, якая панавала ў рэспубліцы кра-
самоўна сведчыць нарыс пісьменніка Юркі Лявоннага «Плацдарм ваяў-
нічых нацдэмаў» у кнізе «Крокі пяцігодкі» пра Віцебскі культурна-гіс-
тарычны музей. Вось некалькі радкоў з гэтага нарыса: «У памяшканні
музея ніводнага партрэта правадыроў рэвалюцыі, ніводнага баявога
плаката ці лозунга. I ў той жа час у канцылярыі і астатніх пакоях кра-
саваліся твары натхніцеляў і правадыроў беларускага нацыянал-дэ-
макратызму. Адных бюстаў Францыска Скарыны ў музеі налічваецца
чатыры. Шмат розных Цяпінскіх, Будных, Кдліноўскіх». Пасля такіх
«выкрыццяў» у нацыяналізме і ў адсутнасці ўсялякай рэвалюцыйнасці
і інтзрнацыяналізму дырэктара музея Язэпа Мазуркевіча і трох наву-
коўцаў звольнілі з працы, а праз нейкі час пасадзілі ў турму як вора-
гаў народа.
Толькі ў часы Вялікай Айчыннай вайны, калі ад народа патрабавалася
звышнамаганне не толькі ўсіх матэрыяльных, фізічных, але і духоўных
сіл, падняцце яго нацыянальнай самасвядомасці і патрыятызму, неаб-
ходны былі прыклады не толькі гераічнага сучаснага, але з яшчэ боль-
шай неабходнасцю патрабаваліся выдатнейшыя вобразы гераічнага
мінулага беларусаў. Таму тая тэндэнцыя, якая грунтавалася на адмаў-
ленні фарміравання нацыянальнай свядомасці, тэндэнцыя, якая праяў-
ляла звышпільнасць і пастаянна абвінавачвала ўсіх у нацыяналізме,
вузкасці поглядаў, якая замоўчвала нацыянальную годнасць народа,
была адхілена і адкінута як непатрэбная і варожая. Пачынаючы з
1943 г. у партыйным друку у Маскве, у артыкулах і працах У. М. Пер-
цава, М. А. Алексютовіча і іншых пачалі ўспамінаць зноў пра Скарыну,
цяпер ужо як прагрэсіўнага дзеяча гісторыі і культуры Беларусь
Але беларускае выяўленчае мастацтва на змагло нават і ў той час
пераадолець сваю баязлівасць, набытую ёю ў часы агульнай вульгары-
зацыі і актыўнага знішчэння народнай памяці і таму гістарычная тэма
мінулага надоўга заставалася па-за яе ўвагаю. Але і ў гэты час у ася-
роддзі беларускіх мастакоў былі людзі, чыя грамадзянская і нацыя-
нальная свядомасць вылучалася адметнай рысай. Да ліку такіх маста-
коў належыў Я- Н. Драздовіч, чые светапогляды фарміраваліся пад
уплывам нацыянальнага адраджэння Беларусі і нацыянальна-вызва-
ленчага руху Заходняй Беларусі. У часы вайны ён мужна бярэцца за
стварэнне нізкі карцін «Жыццё і дзейнасць Ф. Скарыны». Мастак ства-
рае бібліяграфічны цыкл палотнаў пра асветніка «Развітанне з родным
Полацкам», «Са свету з навукай, 1525», «Ф. Скарына ў Віленскай дру-
карні. 1525 года», «Кніганабыўцы ў Скарынінскай друкарні». Па сваёй
выяўленча-мастацкай форме гэтыя работы Драздовіча блізкія да так
званага «прымітывісцкага жывапісу». Нягледзячы на пэўную спрошча-
насць, а часам і наіўнасць мастацкай мовы, яны вабяць шчырасцю,
цеплынёй і непасрэднасцю ўвасаблення тэмы. На вялікі жаль, шырокая
грамадскасць рэспублікі ўбачыла гэты скарынінскі цыкл работ маста-
ка, а таксама партрэт Скарыны 1927 года толькі пасля смерці Драздо-
віча на яго юбілейнай выстаўцы ў Мінску ў 1979 годзе.
Толькі пасля 1953 года мастакі зноў змаглі звярнуцца ў сваёй твор-
часці да вобраза Скарыны. Адчуўшы рэзкую змену сацыяльнага, палі-
тычнага і культурнага жыцця ўсёй краіны, яны спакваля пачынаюць
асвойваць гістарычную спадчыну. I першым, хто стварыў партрэт Ска-
рыны ў пасляваенны час быў С. П. Герус, які ў 1953 годзе па запросу
Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута прыехаў з Вільні для
стварэння кафедры графікі і эстампнай майстэрні. Менавіта яму, не
абцяжаранаму вульгарызатарскімі забабонамі было суджана праклад-
ваць знішчаную і забытую гістарычную тэматыку ў выяўленчым мас-
тацтве рэспублікі. Цыкл яго графічных твораў, прысвечаных як К- Ка-
ліноўскаму, так і Ф. Скарыне, быў заўважаны. Графічны партрэт
Ф. Скарыны, створаны вуглем у 1954 годзе вылучаецца дакладнасцю
перадачы і глыбінёй псіхалагічнага вобраза асветніка, паказвае яго за-
сяроджаным у час працы ў друкарні. У другім партрэце (1967), зроб-
леным у той жа тэхніцы, мастак хаця і засяроджвае ўвагу на іканагра-
фічным падабенстве, але стварае свой вобраз Скарыны.
Пачатак ва ўвасабленні вобраза Скарыны пасля доўгіх гадоў не-
прыстойнага маўчання, грамадзянскай боязні і нізкай нацыянальнай
самасвядомасці быў зроблены і зроблены ўдалай рукой. I невыпадкова,
што першы партрэт Скарыны ў 11975 годзе быў тыражыраваны на палі-
графкамбінаце.
Далейшае асэнсаванне вобраза беларускага асветніка ў выяўленчым мас-
тацтве звязана з творчасцю выдатнага беларускага жывапісца П. А.
Сергіевіча, які жыў у Вільні. У 1957 г. мастак піша карціну «Франці-
шак Скарына — беларускі першадрукар», дзе паказвае Скарыну за
працай у сваёй друкарні ў момант найвышэйшага хвалявання і ўзруша-
насці, калі быў зроблены адбітак першай старонкі першай кнігі. У тво-
ры 1960 г. «Францішак Скарына — аветнік» стварае вобраз вучонага-
асветніка ў сваім кабінеце. Глыбокі псіхалагізм, удумлівы погляд
разумных вачэй, духоўная перакананасць у выбраным шляху даюць
падставу лічыць, што гэта адзін з лепшых вобразаў Скарыны ў выяў-
ленчым мастацтве Беларусь
У 1957 г. Л. С. Ран піша жывапісны партрэт Скарыны, дзе паказвае
беларускага асветніка ў друкарні, побач з ім яго памочнік.
У канцы 50-х гадоў па заказу Дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай
Айчыннай вайны А. I. Кроль піша партрэт Скарыны, У. I. Кухараў —
для Полацкага краязнаўчага музея, I. В. Ахрэмчык — для Мінскага
медінстытута.
У 1954 г. скульптар А. Глебаў зрабіў выдатны партрэт Скарыны з
дрэва, які набыў Дзяржаўны мастацкі музей БССР.
Гэтыя заказы сведчылі аб тым, што грамадскія ўстановы і асабліва
музеі пачалі вяртацца да Скарыны, як носьбіта вялікіх ідэй нацыяналь-
нага адраджэння, а таксама і аб тым, што зноў пасля доўгіх гадоў за-
няпаду нацыянальная самасвядомасць пачала ўваскрасаць з небыцця
і змагла прабіць вульгарны дагматызм чыноўнікаў і бюракратаў ад на-
вукі і культуры. Трэба адзначыць, што на нейкі час у мастацкай Ска-
рыніяне зноў устанаўліваецца зацішша, якое ў 1963 г. парушае Л. С
Ран сваім афортам, дзе паказвае Скарыну ў багатай доктарскай ман-
тыі атарочанай футрай гарнастая. Скарына сядзіць у крэсле, поза да-
волі статычная, у нечым нават велічная, адчуваецца унутранае ўраўна-
важанне і спакой яго стану. На наш погляд, у нейкія часы жыцця
асветніка і маглі быць такія ўраўнаважаныя хвіліны, але яны не маглі
адпавядаць усяму жыццёваму ладу і лёсу першадрукара.
У 1966 г. А. П. Марыкс піша жывапісны твор «Ф. Скарына ў друкар-
ні ў Вільні», а ў 1968 I. А. Давідовіч тэматычную карціну «Першадру-
кар Францыск Скарына», дзе асветнік паказаны сярод сваіх першых
чытачоў, побач з дзяўчынкай, якая трымае яго кнігу. Як зауважала
крытыка задума і кампазіцыя карціны маюць ілюстрацыйны характар.
Трэба адзначыць, што на ей ёсць сляды вульгарнай сацыялавізацыі.
Занадта бедная апратка дзяўчыны не дае падставы для тагачаснай рэ-
чаіснасці ўявіць, што дзеці нізоў грамадства маглі валодаць кнігамі,
якія ў той час каштавалі неверагодна дорага, нават і друкаваныя. Тут
патрэбна вырашэнне гэтага сюжэту іншым мастацкім ходам.
Першую выяву Скарыны ў профіль у 1969 г. зрабіў у лінарыце
А. М. Кашкурэвіч. Справа ў тым, што ўсе мастакі карысталіся аўта-
партрэтам Скарыны, дзе ён паказаны ў анфас. Партрэт Скарыны, вы-
кананы А. Кашкурэвічам, адметны не толькі новай пастаноўкай галавы,
але, адметны сваей вобразнасцю, глыбокім псіхалагізмам і невыпадко-
ва, што гэты сілуэт быў выкарыстаны мастаком у 1967 г. пры стварэнні
першага юбілейнага медаля Скарыны, прысвечанага 450-годдзю бела-
рускага кнігадрукавання.
І толькі пачынаючы з 70-х гадоў мастакі рэспублікі пачалі ўсё больш
настойліва звяртацца да вобраза Скарыны. Гэта было звязана з тым,
што вырасла новая генерацыя мастакоў, якія пачалі ў сваёй творчасці
шукаць гістарычныя карані свайго народа.
У жывапісе у 1972 г. Г. I. Стэльмашонак даволі смела неардынарна
для тых часоў вырашае карціну «Слова пра Беларусь», на якой
партрэт Скарыны дадзены сярод партрэтаў выдатных дзеячоў бела-
рускай культуры і гісторыі.
Манументальна вырашае вобраз Скарыны А. А. Марачкін у кампа-
зіцыйным партрэце «Напачатку. Францыск Скарына» (1978). Назва
твора невыпадковая. Мастак паказвае Скарыну на пачатку шляху вучо-
нага ў памкненнях да будучага. Перад намі прадстае малады вучоны-
летуценнік. Яго постаць узвышаецца на фоне неба, а ў ног яго стара-
жытны Полацк. Мастак пераканаўча стварае вобраз носьбіта агульна-
еўрапейскай культуры. Вобраз Скарыны А. Марачкін працягвае
адлюстроўваць у дыване «Францыск Скарына», у якім стараецца пра-
цягваць традыцыю дывановага роспісу Драздовіча.
У 1980 г. В. П. Ціханаў стварае партрэт Скарыны «Слова аб Ра-
дзіме». Партрэт зроблены пад узор лепшых ікон з выкарыстаннем не
толькі кампазіцыйнай пабудовы, але і тэхнікі выкарыстання традыцый
беларускай разьбы па ляўкасу. Твар Скарыны натхнёны, урачысты.
Суквецце дубовых лістоў і васількоў выразаных па ляўкасу падкрэслі-
ваюць нацыянальныя вытокі вобраза. Патрыятычнасць учынкаў і помы-
слаў Скарыны перадаюць уключаныя ў кампазіцыйную пабудову словы
Скарыны «Тако ж и люди, игде зродилися и ускормлены суть по бозе,
к тому месте великую ласку имають».
А. I. Цыркуноў у 1984 г. піша карціну «Першадрукар Францыск Ска-
рына». Асветнік паказаны на фоне друкарскага станка з кнігай і запа-
ленай свечкай у руках — сімвалам святла, ідэі асветніцтва, якой ён пры-
свяціў свае жыццё. У 1986 г. мастак выканаў пагрудны партрэт «Асвет-
нік Францыск Скарына» Вялікую ролю ў карціне адыгрывае каларыт
фіалетава-сініх таноў, які перадае напружанасць таго супярэчлівага
часу. Цёплы арэол запаленай свечкі падкрэслівае думку, што дабрыня
асветніцтва зыходзіць з рук Скарынавых. Светлы натхнёны твар асвет-
ніка напоўнены высакароднай чалавсчай годнасцю за асэнсаванне
здзейсненага для «людзей паспалітых».
Трэба адзначыць, што гэты год багаты на творы, прысвечаныя
Ф. Скарыне. 3 1986 па 1990 г. было абвешчана пяцігодкай Скарыны.
Былі арганізаваны некалькі мастацкіх выставак прысвечаных Скарыну.
Мастакі'пачалі рыхтавацца да ўрачыстага юбілею асветніка.
М. У. Бушчык стварае тэматычную карціну «Асветнік Францыск
Скарына», у якой паказвае асветніка ў сваёй майстэрні. Надрукаваную
ім кнігу ён перадае хлопчыку. Кніга як бы служыць повяззю людскіх
пакаленняў, яна сімвалізуе перадачу ведаў нашчадкам, з'яўляецца ду-
хоўным запаветам.
Колер і рытм нясуць значную сэнсавую нагрузку. Пурпурнае адзен-
не Скарыны і чорны фон, на якім ён выпісаны, ствараюць псіхалагічную
напружанасць. Але спалучэнне пурпурнага з зелянінай родных края-
відаў змякчаюць напружанасць, ствараюць супакой. Кантраснасць чыр-
вонага і зялёнага дапамагаюць глыбей успрымаць сутнасць жыцця і
барацьбы. Залацістая галоўка хлопчыка і белізна яго кашулі, яго танк-
лявая і хрупкая постаць найболей поўна даюць магчымасць успрыняць
гэты вобраз як чысціню, цнатлівасць, каштоўнасць і будучыню народа,
якому суджана далей працягваць справу асветніка.
У гэтым жа годзе грамадскасць рэспублікі азнаёмілася з карцінай
Г. X. Вашчанкі «Роднае слова. Францыск Скарына». Асветнік паказаны
ў поўны рост у сваёй майстэрні, з аддрукаваным аркушам паперы ў
руцэ. За спінай, друкарскі станок. Задні фон афарбаваны ў блакітны
колер, які сімвалізуе сусвет. Гэтым аўтар як бы падкрэслівае, што род-
нае слова Скарыны дзякуючы друкаванню набывае сусветную знач-
насць. Ракурс, погляд зверху як бы сімвалізуе бачанне дзейнасці асвет-
ніка і яе асэнсаванне праз вялікі прамежак часу, падкрэслівае ўсю ве-
лічнасць і каштоўнасць грамадзянскіх, асветніцкіх намаганняў Скары-
ны, якія не ўтрачваюць свайго значэння і для нашага часу.
Л. Д. Шчамялёў для клуба «Спадчына» выканаў і падарыў партрэт
Скарыны. У цэнтры паясная выява асветніка ў доктарскім адзенні і з
пяром у руцэ. Створана яна на аснове яго гравюрнага партрэта з
«Бібліі». Перад ім разгорнутая кніга. Вялікую ролю адыгрывае колер,
які надае вобразу першадрукара ўзнесласць, шчырасць, дабрыню, да-
памагае гледачу адчуць асабісты гонар за вялікага сына нашай Баць-
каўшчыны, пранікнуцца ў свет яго высакародных учынкаў.
Г.Я.Ціхановіч стварае карціну «Францыск Скарына». Тут асветнік
у доктарскім адзенні сядзіць у крэсле пасярод свайго кабінета. Твар
яго задуменны і заклапочаны. На ім адлюстраваны ход яго неспакой-
ных думак. Гэта падкрэслівае прыціснутая да грудзей правая рука.
Блакітна-зялёна-жоўты колер праёма акна, які ў складаным спалучэн-
ні стварае светласць, узнёсласць, чысціню, з аднаго боку ўраўнаважвае
трывожнасць цёмна-пурпурнага колеру адзення, з другога — надае вы-
сакароднасць шэра-карычневаму колеру пакоя, пранікаючы і асвят-
ляючы яго. Акно ў такой трактоўцы мастака выступав як свет навукі,
свет яго гуманістычных поглядаў, якія скрашваюць жыццё вучонага,
напаўняюць глыбокім сэнсам, адсоўваюць шэрасць, цемнату і нават
усю трывожнасць і неўладкаванасць свету і асабістага жыцця.
У 1988 г. на выстаўцы жывапісу ў Палацы мастацтва была выстаўле-
на карціна А. Калосенцавай «Памяці Ф. Скарыны прысвячаецца». Ас-
ветнік паказаны ў друкарні ў поўны рост. У барочным праеме аркі аб-
рысы Полацкага Сафійскага сабора, але на вялікі жаль, не тагачасныя,
якія былі ўласцівы пры жыцці Скарыны, а сучасныя, перабудаваныя ў
XVIII ст. У гэтым жа годзе П. Драчоў малюе для музея АН БССР дып-
тых «Асветнікі зямлі Беларускай» дзе прадстаўляе Скарыну з кнігай,
на якой выпісаны патрыятычныя словы ўзятыя з яго прадмовы да кнігі
«Юдзіф».
Цікавыя эскізы былі зроблены У. К. Гоманавым і М. А. Апіёкам
(1986) і Л. Н.'Дробавым «Доктар медыцыны» (абарона ў Падуі) ў
1974 г. Першы — усю карціну пабудаваў на метафарычнасці, асацыя-
цыях і сімволіцы. У цэнтры твора выраз месяца і сонца, узятыя з герба
Скарыны, якія ў іканаграфічных асновах паўтараюць рысы твару асвет-
ніка. Унізе сядзіць хлопчык з разгорнутай кнігай. Ён прагна ўчытваец-
ца ў прамудрасць кніжных радкоў. У левым баку залацісты парастак
дрэўца цягнецца да святла, якоё вылучае сонца. Вядома, прыем пара-
лелізму дае зразумець, што аўтар дзейнасць Скарыны параўноўвае са
ззяннем сонца. А. Апіёк у сваім эскізе паказаў заслужанага артыста
БССР В. Рагоўцава ў ролі Ф. Скарыны.
Скарынінскай тэме прысвечаны нацюрморт В. Ф. Шматава «Стара-
друкі» (1976) і «Вакно» (Памяці Ф. Скарыны» (1977), дзе ўдала вы-
карыстаны скульптурны бюст работы В. Хмызнікава, а таксама карціна
В. П. Маркаўца «Полацк. 6 сакавіка 1486 года»— (1986), у якой, згод-
на гіпотэзе М. М. Шчакаціхіна, адлюстраваны Полацк у час сонечнага
зацьмення і ў час нараджэння Ф. Скарыны. «Залатая каньюнкцыя» у
гербе Скарыны дае ўсе падставы сцвярджаць аб гэтым.
Манументальнае мастацтва. Першы твор у гзтай галіне—фрэска італь-
янскага мастака Джакома Форна, які ў 1942 г. па заказу Падуанскага
універсітэта робіць фрэскавы роспіс знакамітай залы, дзе адбываліся
ўрачыстыя пасяджэнні «святой калегіі» універсітэта. «Дзеля павелічэн-
ня славы і чэсці славутага горада» было вырашана напісаць сорак
партрэтаў выдатных дзеячоў, якія прынеслі славу сусветнай навуцы і
культуры і якія вучыліся'ці вучылі ў сценах гэтага універсітэта. Адсюль
узнікла і назва залы Сарака.
Здзіўляе тое, што калі ў нашай краіне імя Скарыны, як «носьбіта нац-
дэмаўшчын» знаходзіцца пад забаронай, то ў Італіі, якая знахо-
дзіцца ў стане вайны з намі яго малююць у самай прэстыжнай зале по-
бач з вялікім італьянцам Галілео Галілея. Тут жа побач паляк Ян
Каханоўскі, першы рускі доктар медыцыны і філасофіі П. В. Поснікаў.
Ні глыбокія ідэалагічныя разыходжанні, ні нават, стан вайны не пера-
шкаджаюць вучоным айцам Падуанскага універсітэта ажыццявіць сваю
задуму — павялічыць славу і чэсць горада і універсітэта. I ў той жа час
цяжка сабе ўявіць, што было б з рэабілітацыяй імя Скарыны, каб аб
гэтых учынках «італьянскіх фашыстаў» стала вядома ў нашай краіне
ў часы вайны ці нават у пасляваенны час. Парадокс заключаецца ў тым,
што доўгая адсутнасць культурных зносін з Італіяй уратавала новае
шальмаванне імя Скарыны і дала магчымасць пачынаючы з 1944 пры-
ступіць да яго рэабілітацыі.
Сама фрэска Скарыны знаходзіцца ў верхнім ярусе, другая ад пра-
вага вугла і ўяўляе манументальны рэпрэзентыўны профільны партрэт
у традыцыях Адраджэння. Асветнік паказан у поўны рост у доўгай
аздобленай залатой ніткай і футрай гарнастая доктарскай мантыі. По-
зірк яго скіраваны ўбок. Шырокі авал задуменнага твару з мяккімі
рысамі, адкрыты чысты лоб, тонкія бровы, прыўзнятыя ўверх у разлёт,
глыбока пасаджаныя вочы з пранізлівым поглядам, доўгі вузкі нос з
нязначнай гарбінкай, тонкія вусны, малы падбародак, веліч усёй поста-
ці, тонкі псіхалагізм вобраза, адчуванне мэтанакіраванасці характару
ствараюць уражанне высокай чалавечай годнасці асветніка. Твар вы-
свечваецца на фоне ахрыста-карычневых адценняў фрэскі і стварае
ўражанне ўзнёсласці, духоўнай чысціні.
Зверху над галавой вялікімі літарамі на лацінскай мове надпіс:
«Францыск Скарына з Полацка». Ніжэй, злева указана нацыянальная
прыналежнасць «русін», справа год знаходжання ў Падуі «1512».
На нашу думку, ў мастака не было пад рукой іканаграфічнага ма-
тэрыялу. Так меркаваць дае тое, што партрэт фрэскі даволі розніцца ад
гравюрнага аўтапартрэта Скарыны і асабліва трактоўка многіх рысаў
твару і асабліва валасоў. На фрэсцы Скарына мае рысы больш сходныя
з антычным абліччам італьянца, чым «русіна».
У 1976 г. Г. X. Вашчанка завяршае ў рэспубліканскім Доме настаў-
ніка роспіс энкаўсцікай на тынкоўцы пано «Асветнікі». Скарына пака-
зан у першым шэрагу побач з другімі дзеячамі беларускай культуры,
якія прынеслі ёй славу. Мэтай мастака было перадаць не толькі ікана-
графічнае падабенства, а выявіць у вобразах беларускіх асветнікаў га-
лоўнае — творчы пачатак. Менавіта такога Скарыну мы і бачым у гэ-
тым роспісе. ён увесь у намаганнях, імклівы, на яго плячах вялікая
кніга з надпісам-запаветам самога Асветніка «Не только для себя рож-
даемся на свет, но наіболее для служения общему благу». Кніга на пля-
чах нясе вялікую сэнсавую нагрузку не толькі як запавет, але і сведчыць
аб той цяжкай ношы, што ўсклаў на сябе добраахвотна Скарына дзеля
служэння «общему благу», «людзям паспалітым».
У 1980 г. два былыя вучні Г. Вашчанкі В. П. Ціханаў і В. К- Бара-
банцаў у 67-й школе г. Мінска ствараюць фрэску «Сынам зямлі Бела-
русі прысвячаецца», дзе таксама побач з выдатнымі дзеячамі белару-
скай культуры і на фоне архітэктуры старажытнага Полацка ўведзена
постаць Скарыны. ён паказан ва ўвесь рост, у доктарскім адзенні, по-
бач друкаваны станок, на якім стаіць разгорнутая кніга з яго гербам.
Вобраз Скарыны ўвасобіў у 1978 г. А. М. Кішчанка у манументаль-
на-дэкаратыўным мазаічным пано на тарцы жылога дома ў мікрараёне
Усход-1 у Мінску. У ніжняй частцы тарца размешчаны круглы медаль-
ён. На яго сіне-зялёным полі выпісан залаціста-карычневы воблік асвет-
ніка, які стаіць за катэдрай. На ёй разгорнутая кніга. На пярэдняй
сценцы катэдры герб асветніка. Дзякуючы выкарыстанню іканаграфіч-
нага матэрыялу мастак дабіваецца падабенства і трывалага запамінан-
ня, што ўзмацняе пазнавальнае значэнне мазаікі.
Вялікую мазаічную работу на скарынінскую тэму робіць у 1966 г.
студэнт-дыпломнік Г. Несцераў, выкарыстоўваючы смальту і натураль-
ны камень. Але поўнасцю ажыццявіць сваю працу маладому мастаку
на вялікі жаль не ўдалося.
У тэхніцы мазаікі робіць партрэт Скарыны В. Барабанцаў (1986) а
праз 2 гады другі варыянт гэтай работы. У пачатку 70-х гадоў у тэхні-
цы сграфіта робіць роспіс «Францыск Георгій Скарына» В. Чарнуха на
Мінскім паліграфічным камбінаце. Тут за аснову ўзяты вобраз Скары-
ны, створаны скульптарам А. К. Глебавым. У тэхніцы вітража скары-
нінская тэма ўвасабляецца ў 1980 г. у рабоце мастакоў В. I. Стэльма-
шонка і В. Т. Доўгала «Свята зямлі беларускай» у будынку Міністэрст-
ва бытавога абслугоўвання на Юбілейнай плошчы ў Мінску. У гэты час
Э. Рымаровіч робіць роспіс на сцяне бібліятэкі імя Якуба Коласа АН
БССР.
Графічная Скарыніяна пасля 70-х гадоў набывае новае гучанне. За гэ-
тыя няпоўныя два дзесяцігоддзі было зроблена ў некалькі разоў больш
твораў, чым за папярэдняе паўстагоддзе. I самае галоўнае — узрасла
іх мастацкая якасць, ускладнілася тэхніка выканання, пашырыўся
дыяпазон пранікнення ў асэнсаванне жыццёвай і творчай дзейнасці
Скарыны.
У 1971 г. В. П. Шаранговіч выканаў каляровы лінарыт «Францыск
(Георгій) Скарына». Гравюра прываблівае сваёй строгасцю і праста-
той і самае галоўнае — падабенствам. Спакойны штрыхавы фон надае
вобразу Скарыны манументальнасць. Даволі ўдала выкарыстан у кам-
пазіцыйнай пабудове герб асветніка, які сімвалізуе барацьбу святла і
цемры. У 1976 г. мастак уводзіць скарынінскую тэму ў літаграфію
«А хто там ідзе?», дзе асноўнымі дзеючымі вобразамі з'яўляюцца Янка
Купала і Ф. Скарына. Гэтым вобразам падкрэсліваецца непарыўная
сувязь асветніка з лёсам свайго народа. На- аснове партрэта з «Бібліі»
у тэхніцы афорта Я. М. Ціхановіч у 1975 г. выканаў партрэт Скарыны,
дапаўняючы яго радкамі з прадмовы. да кнігі «Юдзіф». Арыгінальны
як па форме выканання так і па кампазіцыйнай пабудове зрабіў свае
творы мастак А. В. Александровіч, афорт «Францыск Скарына» (1978)
і кампазіцыйны партрэт «Францыск Скарына» (1982) у тэхніцы афор-
та і лінарыта. У першым ён тоесна перадае іканаграфічныя рысы парт-
рэта Скарыны. На заднім плане ў праемах барочных арак мы бачым
імклівае і мітуслівае жыццё тагачаснага горада: купцы, воіны, простыя
людзі, абсталяванне сярэдневяковай друкарні з яе майстрамі. У дру-
гім — мастак умоўна разбівае аркуш на- дзве часткі. У ніжняй частцы
паказвае Скарыну ў момант яго найвышэйшага эмацыянальнага хваля-
вання на фоне Падуанскай архітэктуры, калі да яго прыйшло прызнан-
не еўрапейскага навуковага грамадства і прысваення яму «у лекарскіх
навуках доктара». У верхняй частцы выкананай у тэхніцы афорта
больш тонкімі штрыхамі і больш цёплым каларытам паказаны краяві-
ды Полаччыны з Сафійскім саборам, а таксама народныя масы. Мастак
як бы падкрэслівае, што нават у самыя радасныя хвіліны свайго існа-
вання асветнік жыве ў помыслах са сваім родным краем, народам, Баць-
каўшчынай. Ім ён прысвяціць свае веды, набытыя за мяжой, сваё жыццё.
Копію-інтэрпрэтацыю партрэта Скарыны з яго Бібліі робіць у
1977 г. мастак В. В. Мікіта. Ён пераводзіць арыгінал, зроблены ў тэхні-
цы абразной ксілаграфіі (дрэварыт) у лінагравюру, і партрэт нечакана
набывае новае гучанне, зберагаючы мастацкія якасці арыгінала.
У 1980 г. мастак Ю. I. Кухараў да выстаўкі, прысвечанай 500-гадозаму
юбілею Міколы Гусоўскага робіць партрэт М. Гусоўскага і Ф. Скарыны
«Беларускі першадрукар Францыск Скарына». Асветнік паказан у
сваім кабінеце, за спіной яго Кракаўская акадэмія (універсітэт), дзе
ён вучыўся. Прадметны фон кабінета Скарыны раскрываюць яго духоў-
ны і навуковы мір. У велічнай позе асветніка падкрэсліваецца знач-
насць спраў чалавека эпохі Адраджэння.
У тым жа годзе малады мастак С. П. Прывада робіць літаграфію
«Францыск Скарына». Кампазіцыйнай своеасаблівасцю партрэта з'яў-
ляецца незвычайная пастаноўка фігуры, палажэнне рук, лёгкі паварот
схіленай галавы. Партрэтная дакладнасць і індывідуальнасць вобраза
арганічна спалучаюцца з умоўнасцю. Перад намі прадстае малады інтэ-
лігент XVI ст., калі ён у 1517 г. у Празе надрукаваў сваю першую кнігу.
Мастак дае сваю нетрадыцыйную інтэрпрэтацыю вобраза Скарыны.
Яго твар задуменны, адухоўлены, летуценны. Дзякуючы спалучэнню вя-
лікага цёмнага пятна з дробнымі дэталямі складак адзення І самога
твару мастаку ўдалося перадаць напружанасць і ўзнёсласць у творы.
Гэта дапамагае раскрыць тую супярэчлівасць часу, у якой жыў асвет-
нік.
Глыбокім роздумам напоўнены графічныя аркушы Г. С. Скрьшні-
чэнкі «Выдатныя дзеячы беларускай культуры» (1981). (Складаная
тэхніка), на адным з якіх адлюстраваў ураджэнцаў з Полацка Скары-
ну і Сімяона Полацкага, а аб'ядноўвае іх намаляваная ў выглядзе свя-
тога абраза Ефрасіння Полацкая. У трактоўцы вобразаў Скарыны І
С. Полацкага адчуваюцца трапяткія, з глыбокай павагай адносіны маста-
ка да памяці беларускіх асветнікаў. Мастак як бы хоча сказаць, што
калі Ефрасіння Полацкая кананізіравана праваслаўнай царквой і ўзве-
дзена ў ранг святых, то для нас не менш святымі з'яўляюцца вялікія
дзеячы нашай культуры і што другія народы судзяць пра нас, менавіта
і па тым укладзе ў сусветную культуру, якую здзейснілі Скарына,
С. Полацкі і іншыя.
У 1985 г. М. А. Карпук выканаў у змешанай тэхніцы пагрудны парт-
рэт Скарыны. Асветнік паказан у сталыя гады. Твар яго задуменны,
высокія эмацыянальныя пачуцці авалодалі ім. Яго вочы шырока адкры-
ты, яны пранізліва і ў той жа час з глыбокай цеплынёй як бы ўгляда-
"юцда'ў сваіх нашчадкаў. Светласць і ўзнесласць твару Скарыны, які
вылучаецца з цёмнага фону, дакладнасць выпісанай фігуры і адзення,
яго шыкоўнасць і прыгажосць ствараюць велічны адухатвораны, чысты
вобраз мысліцеля і асветніка, вучонага і гуманіста, які многа адпакут-
ваў, але не страціў надзей аб дастойным лесе свайго народа і дзеля
гэтага ўсю сваю дзейнасць прысвяціў на яго карысць. Праз кантраст
цёмнага фону і пурпурных плян адзення, тонкасці штрыхоўкі ў партрэ-
це ўспрымаецца як супярэчлівасць таго часу, так і духоўны настрой і
парыў Скарыны, яго ідэал барацьбы света з цемрай.
«Кветкі Радзімы» (Францыск Скарына) так названа акварэльная
работа I. М. Пратасені (1986). На фоне краявідаў роднай Полаччыны
выпісан пакаленны партрэт Скарыны, які вяртаецца з чужыны. У руцэ
яго букецік валошак і лёгкі летні плашч перакінуты праз руку. Над яго
галавой лунае птушка радзімы — бусел. Сама постаць вырашана ў
кананічнай іконападобнай выяве, што дала магчымасць аўтару пры-
блізіць Скарыну да эпохі таго часу, а таксама каляровы лад ліста
ўключае ў сябе тры асноўныя колеры жывапісу таго часу: чырвоны,
жоўты, блакітны, што таксама дапамагло паўней раскрыць жывапісную
магчымасць для вырашэння тэмы.
Залацісты колер настройвае на цеплыню і шчырасць. Светлыя абры-
сы твару і высокага ілба, як бы сведчаць нам пра чысціню і ўзнёсласць
думак вялікага мысліцеля эпохі Адраджэння. Блакітны колер валошак
добра кантрастуе на карычнева-залацістым фоне адзення, што стварае
насычанасць і важнасць усёй задумы акварэльнага аркуша для рас-
крыцця тэмы твора.
У гэтым жа годзе ствараюць свае творы А. М. Назарэнка «Асветні-
кі» (літаграфія), дзе побач з многімі дзеячамі беларускай культуры
прадстаўлен і Скарына, а таксама трыпціх В. В. Немцова «Ф. Скары-
на» выкананы ў афорце, які раскрывае жыццёвы і творчы шлях асвет-
ніка.
У 1988 г. мастачка Т. А. Анціпава выканала аўталітаграфічны партрэт
Скарыны. ён вылучаецца дакладнасцю малюнка, найболыным прыблі-
жэннем да іканаграфічнага матэрыялу, добрай пазнавальнасцю вобра-
за, а таксама умением перадаць псіхалагізм Скарыны, яго душэўныя
парывы і імкненні.
Плакаты і афішы, прысвечаныя Скарыне, з'явіліся адносна нядаўна.
Гэта было звязана з пастаноўкай п'есы А. Петрашкевіча «Напісанае
застаецца» у Гродзенскім абласным драматычным тэатры ў 1978 г.
Аўтар афішы М. М. Якунін; і ў Беларускім дзяржаўным тэатры імя
Янкі Купалы ў 1979 г.— аўтар Э. К- Агуновіч.
У 1976 г. У.Я.Крукоўскі зрабіў першы плакат, прысвечаны Скарыне,
дзе найболей поўна перадаў як іканаграфічнае падабенства, стварыў
глыбокі псіхалагічны вобраз, а таксама змог раскрыць усю складанасць
і трагізм асабістага жыцця вялікага асветніка і мысліцеля, палымянага
патрыёта сваёй Бацькаўшчыны, які большую частку свайго жыцця па-
вінен быў правесці на чужбіне. I нездарма мастак рысуе аркуш з парт-
рэтам Скарыны абпалены як бы полымем. Гэтым аўтар падкрэслівае,
што згараюць не толькі рукапісы, а ў віхуры жыцця згараюць лепшыя
прадстаўнікі народа, яго духоўныя настаўнікі.
У 1986 г. В. М. Смаляк стварае першы варыянт плаката «Францыск
Скарына — вялікі беларускі асветнік гуманіст, а ў 1987 — другі вары-
янт. У гэтым жа годзе I. У. Васюк робіць плакат «Францыск Ска-
рына».
У кніжнай ілюстрацыі Скарынінская тэма пачала развівацца ў су-
вяз! са з'яўленнем першых гістарычна-бібліяграфічных твораў пра Ска-
рыну — драматычнай паэмы М. Клімковіча «Георгій Скарына» і ад-
найменнага гістарычнага рамана М. Садковіча і Я- Львова. У 1947 г.
А. Сапетка зрабіў вокладку да паэмы, у якой выкарыстаў матывы ска-
рынінскага арнаменту, а ў 1951 А. Н. Тычына аформіў раман. Вялікую
нізку лінарытаў выканаў у 1966 г. А. Ц. Салькоў. Лепшы з іх — выява
самога Скарыны. ён стаіць у сваёй друкарні з першым аркушам-адбіт-
кам і высока ўзнятай запаленай свечкай, прамені якой асвятляюць твар
першадрукара і інтэр'ер друкарні. Гэта засяроджвае ўвагу на постаці
Скарыны, стварае напружанасць, перадае творчую атмасферу. Да
450-годдзя беларускага кнігадрукавання (1967) гэтая гравюра была
выкарыстана для стварэння паштоўкі і тыражыравана (65 тыс. экземп-
ляраў). Серыю ксілаграфічных ілюстрацый (8 шт.) стварыў у 1966 го-
дзе А. Ц. Зайцаў, да рамана М. Сабковіча і Е. Львова. Сярод яго дрэ-
варытаў наибольшую цікавасць прадстаўляе партрэт самога Скарыны.
Асветнік паказан увесь у творчай напрузе, у руху. Гэта дапамагае ства-
рыць вобраз сапраўднага падзвіжніка, дзеяча эпохі Адраджэння.
Да п'есы А. Петрашкевіча у 1979 г. робіць ілюстрацыі Э. К- Агуновіч
(вокладка і тытульны ліст), а ў 1980 серыю афортаў М. С. Басалыга.
Ён жа выканаў партрэт Скарыны да мініяцюрнага выдання «Гімн кні-
зе» (1980).
Юбілейны зборнік «450 год беларускага кнігадрукавання» графічна
праілюстраваў мастак В. В. Саўчанка, для якога ён зрабіў гравюру
«Францыск Скарына», у 1988 г. Яго сын ілюструе кнігу «Францыск
Скарына. Зборнік дакументаў і матэрыялаў». Графік I. У. Немагай для
ілюстравання кнігі С. К- Майхровіча «Георгій Скарына» (1966) стварыў
нізку твораў, прысвечаных дзейнасці Скарыны. Нізку каляровых ілю-
страцый да кнігі А. Клышкі «Францыск Скарына, альбо Як да нас дай-
шла кніга» выканаў у 1984 г. М. I. Байрачны. Эскізы тэатральных кас-
цюмаў да спектакля А. Петрашкевіча «Напісанае застаецца» для Бела-
рускага дзяржаўнага тэатра імя Янкі Купалы ў 1979 г. зрабіў Э. К- Агу-
новіч.
Скульптурная Скарыніяна як да стварэння драўлянай статуі А. К- Гле-
бавым для Дзяржаўнага мастацкага музея БССР у 1954 г. (першы пас-
ляваенны твор у гэтай галіне), так і цэлае дзесяцігоддзе пасля не рас-
працоўвалася мастакамі. Гэта звязана з той ганебнай практыкай, якая
склалася ў Саюзе мастакоў, што калі няма заказаў — няма творчых по-
шукаў. Ніхто са скульптараў не хацеў рызыкаваць — рабіць дарагакаш-
тоўныя творы, на якіх няма попыту, а нацыянальная свядомасць была
яшчэ на нізкім узроўні. Але надышоў час, калі ідэя стварэння помніка
Ф. Скарыну ў Полацку пачала распрацоўвацца ў рэспубліканскім дру-
ку. Знаходзяцца таксама самаадданыя людзі, якія пачынаюць актыўную
распрацоўку тэмы, менавіта, яны пачынаюць акамуліраваць свае ідэі
на другіх. Сярод такіх маладых людзей быў У. Ц. Хмызнікаў. У 1962 г.
ён выканаў гіпсавы скульптурны партрэт Скарыны. (галава). У 1965 —
дыпломную работу «Скарына» (гліна, вышыня 3 м), пасля перавёў у
гіпс. Асветнік паказаны у поўны рост, дэталёва распрацавана адзенне,
перададзен глыбокі псіхалагізм стану. У 1967 г. мастак стварае бюст
Скарыны, які пасля перадаў у Музей мастацтва і этнаграфіі саўгаса
«Гарадзец» Шаркаўшчынскага раёна на радзіму Драздовіча. У 1972 г.—
У. Ц. Хмызнікаў выканаў партрэт Скарыны ў дрэве.
У 1964 г. С. М. Вакар робіць скульптуру малых форм «Францыск
Скарына». Мастак трактуе Скарыну як першадрукара, ён сядзіць па-
глыблены ў роздум, у руках наборная дошка-сімвал працы і майстэр-
ства.
Б. I. Маркаў лепіць гіпсавую галаву Скарыны (1968).
І вось у рэшце рэшт для ўсёй культуры Беларусі надыходзіць са-
праўднае свята, у Полацку 11 жніўня 1974 г. адкрываюць помнік пер-
шадрукару і асветніку Францішку Скарыне. Аўтарам помніка з'яўля-
ацца А. К- Глебаў, а пасля яго смерці завяршалі I. М. Глебаў І А. М.
Засніцкі.
У 1978 г. малады скульптар Э. Б. Астаф'еў робіць скульптурную
кампазіцыю «Францыск Скарына», у сярэдзіне 80-х гадоў ён паўтарае
яе, але стварае новую кампазіцыйную пабудову, паглыбляе псіхалагізм
вобраза. У 1979 г. малады мастак Фёдараў У. М., выкарыстоўваючы
прыёмы старажытнай беларускай драўлянай скульптуры, стварае гіп-
савую скульптуру «Скарына». Друкар паказан у поўны рост, у руках
яго дзве друкарскія дошкі, якія сімвалізуюць тую справу кнігадрука-
вання, якую распачаў ён для людзей паспалітых. Сам вобраз Скарыны
нясе адбітак задуменнасці, унутранай напружанасці і засяроджанасці
аб тых цяжкіх шляхах, якія наканавана яму прайсці ў справе асвет-
ніцтва беларускага народа.
У 1978 г. М. Л. Несцярэўскі для Салігорскай бібліятэкі выканаў ке-
рамічнае пано «Францыск Скарына». У 1986 г. з нязначнымі дапрацоў-
камі паўтарыў яго. Па форме пано нагадвае разгорнутую кнігу, у якую
ўпісваецца арка, у праёме якой змешчана пагрудная выява Скарыны.
Унізе надпіс жыццёвага і творчага шляху асветніка. Скарына паказан
у маладыя гады. Дакладна вылеплены мастаком дэталі твару, локаны
пераплятаючых і спадаючых на плечы валасоў, прыгожыя складкі ман-
тыі і берэта падкрэсліваюць не толькі асабістыя якасці Скарыны, але
выяўляюць замілаванасць ім, яго велічнасцю і прастатой адначасова.
Выраз твару асветніка светлы, узнёслы, жыццярадасны і ў той жа час
крыху нечым заклапочаны і задуменны. У 1985 г. М. Несцярэўскі ажыц-
цяўляе скульптурны партрэт Скарыны (тэракота). Хаця як лаканіч-
насць партрэтнай выявы, так і трактоўка вобраза Скарыны ў нечым
паўтараюцца з пано, але яна ўсё ж другая. Тут мы болып адчуваем
узнёсласць і жыццесцвярджальнасць, а таксама замілаванасць вобра-
зам асветніка.
У 1985 г. малады мастак Ю. А. Платонаў для Цэнтральнай бібліятэ-
кі г. Салігорска выканаў гіпсавы бюст Скарыны. Асветнік паказан у
маладыя гады. Задуменнасць і засяроджанасць яго твару наиоунены не
толькі пачуццямі хвалявання за лес свайго народа, за яго патэнцы-
яльную магчымасць далучэння да выдатных здабыткаў эпохі Адра-
джэння, але гэты вобраз яскрава падкрэслівае і тую чалавечую годнасць
асветніка, якая магла з'явіцца толькі ў тую эпоху пры разуменні сусвет-
нага значэння свайго пачыну. У 1986 г. мастак паглыбляецца ў тэму І
стварае кампазіцыйную скульптуру з сілуміну «И где зродилися и ус-
кормлены...» Пасля доўгіх вандровак Скарына вяртаецца на радзіму, да
бацькоўскіх магіл. У самой позе Скарыны, які абапёрся на крыж, на яго
твары адчуваецца непадзельны смутак, глыбокія хваляванні і перажы-
ванні.
У тым жа годзе У. I. Слабодчыкаў робіць з гіпсу скульптуру малых
форм «Францыск Скарына». Асветнік паказан у рост. У руках яго на-
борныя дошкі, якія па форме нагадваюць разгорнутую кнігу і ствара-
юць адначасова ўражанне разгорнутых крылаў. Рытм усёй скульптур-
най кампазіцыі надаюць постаці стройнасць, узнёсласць, ствараюць ура-
жанне манументальнасці. Малыя памеры твора не перашкодзілі аўтару
дабіцца тонкасці праработкі і выразнасці твара. Перад намі паўстае
вобраз маладога вучонага, асветніка, першадрукара пранізанага закла-
почанасцю і засяроджанасцю, цнатлівасцю сваіх мар, іх высокай ду-
хоўнай узнесласцю. Адначасова з гэтай работай з'яўляецца твор С. М.
Ларчанкі «Францыск Скарына». Выкананы ў каменнай масе, па зако-
нах малой пластыкі, яна нясе на сабе сляды абагульнення і тым самым
стварае ўражанне манументальнасці. Скарына паказан пакаленна з
кнігай у руках. Мастак перадае глыбокі псіхалагізм усяго вобраза ас-
ветніка. I тым самым дапамагае стварыць ўяўленне аб асветніцкай дру-
карскай гуманістычнай дзейнасці вучонага эпохі Адраджэння, нашага
земляка.
Адной з самых малых скульптур (9X5X4 см) адлітых у бронзе была
работа Ю. У. Гудзіновіча (1986). Малыя памеры твора не перашкодзілі
мастаку дабіцца тонкасці праработкі і выразнасці твара. Мастак дабі-
ваецца падабенства партрэтуемага з іканаграфічным матэрыялам. Пе-
рад намі прадстае вучоны і асветнік, якому было наканавана цяжкае
жыццё. На яго твары заклапочанасць і засяроджанасць, і ў той жа час
цвёрдая непахіснасць, адчуванне перакананасці ў справе якую ён вы-
браў.
Выпускнік МТМІ Г. С Лойка прадстаўляе ў 1983 г. сваю работу ў
гліне помнік «Францішак Скарына», а да гэтага быў створан эскіз пом-
ніка ў гіпсе. Мастак перадае мову Скарыншскай графікі ў аб'ёмнай
пластыцы скульптуры, якая набывае форму разгорнутага рушніка з
пасамі, у цэнтры якога пагрудная выява Скарыны. Такая аб'ёмная пла-
стыка нагадвае распрасцёртыя крылы вялікага птаха, які імкнецца ў
палёт. Такім прыёмам мастак атаесамлівае ўсю шматгранную дзейнасць
Скарыны з палётам яго навуковых, асветніцкіх, гуманістычных ідэй,
якія луналі над зямлёй і ў многім айераджалі свой час, сваю эпоху.
Значную ролю адыгрывае сімвал на разгорнутай стужцы-рушніку герб
Скарыны сонца і месяц, якія раскрываюць яго ідэалы, барацьбу свету
і цемры. Скарына паказаны ў маладыя гады жыцця. Твар яго задумен-
ны, узнёслы, летуценны. ён быццам, йранікнуты вялікай марай аб
светлай шчаслівай долі свайго народа, аб узлёце яго духоўных сіл і
ідэалаў, аб росквіце яго навукі і культуры.
Медальерная Скарыніяна на доўгі час затрымалася ў сваёй распрацоўцы.
На гэта былі свас прычыны. Некалі развітая ў сярэдневяковай Бела-
руси, такая галіна выяўленчага мастацтва, як дробная пластыка, з ця-
гам часу заняпала і пачала адраджацца толькі з 60-х гадоў XX ст.
Трэба адзначыць, што медальернае мастацтва не толькі ў СССР, але
і ва ўсім свеце доўгія гады знаходзілася ў заняпадзе. Толькі ў 1955 г.
Савет Міністраў СССР устанавіў парадак стварэння і выпуску памят-
ных і юбілейных медалёў. Тым самым была узаконена роля медальер-
нага мастацтва як дзейснага сродку прапаганды. 3 гэтага часу пачы-
наецца выпуск памятных, юбілейных, сувенірных мсдалёў, плакетак,
меДальёнаў.
Развіццё мсдальернага мастацтва нашай краіны садзейнічалі ўсе-
саюзныя выстаўкі медальернага мастацтва (1970, 1975). У 1977 г. у
Версалі (Францыя) пад эгідай Міжнароднай федэрацыі медальераў
(ФІДЕМ), праходзіў міжнародны конкурс пад дэвізам «Адраджэнне
медаля». Уздыму гэтай галіны мастацтва ў рэспубліцы садзейнічалі
выстаўкі, прысвечаныя юбілеям славутых дзеячаў беларускай культу-
ры. Іх мемарыяльны характар адкрываў перад майстрамі-медальерамі
самыя шырокія магчымасці. Развіццю медаля садзейнічала і тое, што
маладыя мастакі пачалі актыўна вывучаць мастацкую спадчыну свайго
народа, забытыя віды мастацтва, старадаўнія тэхнікі і плённа распра-
цоўваць іх.
Штуршком для стварэння першага медаля Скарыны, з'явіўся юбілей,
прысвечаны 450-годдзю беларускага кнігадрукавання (1967) і прыняц-
це Саветам Міністраў БССР рашэння аб правядзенні конкурсаў у палі-
графіі па афармленню кніг і ўзнагароджанні пераможцаў дыпломамі
і медалямі Францішка Скарыны.
Першы медаль быў створаны ў 1967 г. мастаком А. М. Кашкурэвічам
і адштампаваны тыражом у 820 экземпляраў са спецыяльных сплаваў
бронзы. Гзты медаль стаў свайго роду мастацкім узорам для наступных.
Раней усе мастакі строга прытрымліваліся партрэтнай пабудовы вобра-
за Скарыны, арыентуючыся на змешчаны ў Бібліі і выкаканы ў анфас
яго гравюрны партрэт. А. М. Кашкурэвіч упершыню увёў профільнае
адлюстраванне твару Скарыны. Урачыстасць і засяроджанасць вобраза
нагадвае лепшыя ўзоры старадаўніх медалёў. Вобраз беларускага ас-
ветніка вылучаецца дакладнасцю і тонкасцю выканання твару, фігуры,
адзення, псіхалагічнай глыбінёй.
У 1972 г., да 455-годдзя беларускага кнігадрукавання гэты медаль
быў узноўлены па-іншаму. Гравёр толькі павялічыў памеры медаля
і выяву самога Скарыны на 2 мм, але вобраз застаўся ранейшым. На
адваротным баку змяніўся надпіс. Замест «450 год беларускага кніга-
друкавання. 1517—1967» з'явіўся новы — «455 год беларускага кніга-
друкавання. 1517—1972». Медаль вырабляўся з таніраванага сілуміна.
Якасць яго значна зніжана — як за кошт матэрыяла і яго апрацоўкі,
так і выразнасці гравіроўкі.
І зноў на доўгі час пошукі мастакоў у галіне скарынінскага медаля
спыняюцца. Толькі праз 12 год пасля выпуску першага медаля М. I. Бай-
рачны па заказу Камітэта БССР па справах выдавецтва, паліграфіі і
кніжнага гандлю стварае керамічную памятную плакетку, прысвечаную
XI Міжрэспубліканскаму конкурсу «Мастацтва кнігі», які праходзіў у
Мінску ў 1979 г. У цэнтры плакеткі — вобраз Скарыны, які паўтарае
партрэтную і кампазіцыйную пабудову графічнай работы з скарынаў-
скай Бібліі.
Штуршком для развіцця СкарынІяны ў медальерным мастацтве па-
служылі тыя спрыяльныя ўмовы, якія пачалі складвацца з пачатку
80-х гадоў у выяўленчым мастацтве Беларусь Гэта, у першую чаргу,
актыўныя пошукі нацыянальнай тэмы і адраджэння забытых і заняд-
баных відаў мастацтва. Маладыя мастакі пачалі эксперыментаваць^ як
у форме, так і ў трактоўцы вобраза Скарыны. Так, Э. Б. Астаф еу у
1980 г стварае тры медальерныя творы, прысвечаныя Скарыне. Мастак
стараецца знайсці такую форму плакетак, якая спрыяла б вобразнаму
рашэнню, вядзе пошук у кампазіцыйнай пабудове партрэта Скарыны,
робіць яг'о ў анфас, з паваротам у 3/4, і ў профіль.
Малады мастак В. Я. Янушкевіч у пошуках выразнасці формы ідзе
яшчэ далей Ён стварае ў 1984 г. плакетку ў выглядзе ўсечанага крыжа,
дзе Скарына паказаны ў позе прамоўцы, запазычанай са старажытных
абразоў Гэтая поза сімвалізуе тую прапаведніцкую ролю гуманіста і
культурнага дзеяча эпохі Адраджэння, якую суджана было выконваць
Скарыне ў справе асветніцтва, фарміравання нацыянальнай свядомасщ
свайго народа.
В. Р. Прыешкін стварае медаль у кераміцы, якая па форме нагадвае
даўнюю падвясную пячатку. Арыгінальная па форме, у выглядзе ба-
рочнай аркі, плакета маладога скульптара А. В. Дранца. Форма тут
арганічна спалучаецца са зместам: вобраз самога Скарыны выкананы
дастаткова выразна і псіхалагічна пераканаўча. Гэта адзін з самых
маладых, светлых і ўзвышаных вобразаў Скарыны ў беларускаи ма-
стацкай Скарыніяне. Перад намі паўстае малады летуценнік у росквще
сваіх сіл, у прамянях славы і еўрапейскага прызнання.
Найбольш пленным у медальернай Скарыніяне аказаліся 1985—
1986 гады. Гэта звязана з пачаткам падрыхтоўкі да святкавання
500-годдзя з дня нараджэння Скарыны. Мастакі, звярнуўшыся да ўва-
саблення вобразу Скарыны, імкнуліся яго прачытаць па-свойму, па-но-
ваму інтэрпрэціраваць. У многіх выпадках гэта ўдавалася дзякуючы
ўвядзенню ў поле медаля сімволікі, знакаў, сігнета Скарыны, рэчаў яго
ўжытку — як, напрыклад, у медалях Р. М. Іванова, А. І.Зіменкі,
С. Р. Гарбуновай. Гэтыя медалі вылучаюцца тонкай прапрацоўкай цэ-
таляў, выразнасцю, багаццем сэнсавай і інфармацыйнай нагрузкі.
Жаданне найбольш поўна выкарыстаць сімволіку Скарыны прыво-
дзіць да таго, што мастачка Т. I. Васюк бярэ за аснову сваей кераміч-
най плакеткі герб Скарыны, сонца і месяц, дзе вобраз сонца трактуецца
як вобраз самога Скарыны, што нясе свайму народу святло і вядзе ба-
рацьбу з цемрай. Мастак М. П. Канцавы, адмовіўшыся ад сімволікі
Скарыны, уводзіць прыём народнай стылізацыі і арнаментыкі. Ён упры-
гожыў элементамі беларускага арнамента поле медаля. Такі прыём да-
зволіў яму найболей поўна перадаць ролю Скарыны ў гісторыі духоўна-
га развіцця беларускага народа.
Асобныя мастакі поўнасцю адмовіліся ад ужывання аксесуараў і
знакаў з жыцця Скарыны і рэчаў яго ўжытку. Такія мастакі, як
А. 3. Крывенка, Г. А. Гаравая, засяроджваюць сваю ўвагу толькі на
вобразе С.карыны, непасрэдна на яго твары, надаюць твору вялікае
абагульненне, набліжаюць пластыку лепкі да манументальнага рэльефа,
спалучаюць у дробнай пластыцы прыёмы манументальнасці і ўмоўна-
сці. Мастак Г. I. Мурамцаў, прытрымліваючыся гэтых жа прыёмаў, здо-
леў дамагчыся ў сваёй плакетцы і рандо найбольш поўнай адпаведна-
сці з аўтапартрэтам як вонкавых рыс, так і псіхалагічнай трактоўкі воб-
раза гуманіста.
Перанясенне скарынаўскай графікі на мову медаля дала нечакана
плённы вынік у плакетках маладога мастака Ю. Г. Анушкі. Выкананыя
ў іншай тэхніцы і значна большых памераў, чым аўтапартрэт Скарыны,
з выкарыстаннем заставак з кнігі «Песня песняў» і дадатковым уводам
профільнага партрэта Скарыны, гэтыя творы набылі новае ідэйна-
мастацкае гучанне. Большая плошча выкарыстанай прасторы і аб'ём-
насць прыдаюць ім лепшую выразнасць.
Мастацкай дасканаласцю вылучаецца медаль мастака Г. А. Аста-
шрнка. Невялікі памерам, старанна і тонка апрацаваны ён нагадвае
лепшыя ўзоры старых медалёў не толькі па форме, але па глыбіні псі-
халагічнай трактоўкі вобраза. Адліты з сілуміна і таніраваны пад ста-
рое срэбра, дзякуючы майстэрству выканання дакладнасці лепкі, ме-
даль набывае адметныя якасці, стварае своеасаблівы зфект светаценяў
надае вобразу Скарыны ўзнёсласць, адухоўленасць. Перад намі з усёй
пераканаўчасцю прадстае выдатны дзеяч эпохі Адраджэння, які стаў у
адзін шэраг з найлепшымі прадстаўнікамі еўрапейскай культуры свай-
го часу.
Як значны здабытак у медальернай Скарыніяне трэба адзначыць і
другі медаль В. Р. Прыешкіна, які выконваўся ім па заказу клуба
«Спадчына» для ўзнагароджвання ўдзельнікаў першых Скарынаўскіх
чытанняў у г. Мінску ў 1986 г. Выкананы з тэракоты, гэты медаль най-
больш поўна раскрывав магчымасці матэрыяла. Стараннасць і тонкасць
прапрацоўкі дэталяў дакладнасць лепкі твару, адзення, гербаў, класіч-
насць формы і глыбокі псіхалагізм вобраза Скарыны ствараюць замі-
лаванасць і цеплыню ўспрыняцця яго асобы. Перад намі паўстае аба-
гулены вобраз вучонага таго часу, з даволі тыповымі і знаёмымі рысамі
твару.
П. I. Лук зрабіў у гіпсе медаль «Францыск Скарына». Ён вылуча-
ецца тонкасцю праработкі і дакладнасцю перадачы твару, адзення, псі-
халагічнай трактоўкай вобраза. У стылі падвясных старажытных пяча-
так зроблен з тэракоты медаль «Францыск Скарына. 500 год». 3. Н. Ма-
ленькага. Малыя памеры медаля (Д-5 см) патрабавалі вытанчанасці
малюнка. У 1988 г. малады мастак А. I. Мірончык робіць серыю плакет,
прысвечаных дзеячам беларускага Адраджэння. Сярод іх вялікая па
памеру плакета вылітая з сілуміну «Францішак Скарына і Сімяон По-
лацкі». Два асветнікі Полацкай зямлі, іх аб'ядноўвае не толькі геагра-
фічнае паходжанне, але вялікая агульная справа. Гзта імкнуўся пера-
даць мастак спалучыўшы праёмы двух арак у адзін і змясціўшы ў ім
цітанаў Полаччыны кожнага з кнігай у руцэ.
Значную цікавасць уяўляе і тое, што ў медальерную Скарыніяну
ўнеслі свой уклад мастакі братніх рэспублік. Так, латышскі скульптар
Янус Струпуліс у 1979 г. выканаў у бронзе медаль Скарыны з двух-
баковым адлюстраваннем. На вонкавым баку змешчаны партрэт Ска-
рыны і ўпісаны на крузе скарынаўскім шрыфтам яго імя і прозвішча,
на адваротным жа баку — жнец за працай (фрагмент з гравюры кнігі
«Руф»). Літоўскі скульптар Рымантас Даўгінціс у 1985 г. выканаў з
бронзы медаль Скарыны. За кампазіцыйную аснову тут узяты ікана-
графічны матэрыял з Бібліі, але прыёмамі стылізацыі і ўмоўнасці
аўтар стварае свой вобраз Скарыны, які нагадвае сучаснага літоўска-
га жыхара. Гзтым самым мастак нібы падкрэслівае глыбокую гістарыч-
ную сувязь вучонага з літоўскім народам. Па кругу на літоўскай мове
ідзе надпіс: «Доктар Францыск Скарына» і гады яго жыцця: 1486—
1551».
Хоць медальерная Скарыніяна з'яўляецца самай маладой галінай у
выяўленчым мастацтве рзспублікі ў цэлым і ў мастацкай Скарыніяне
ў прыватнасці, аднак яна знаходзіцца ў няспынным развіцці, у творчых
пошуках і мае ўжо адпаведныя дасягненні як па колькасці, так і па ма-
стацкай якасці сваіх твораў. На сённяшні дзень яна, бадай, не уступав
медальернай Купаліяне, ўжо вывучанай і апісанай у знцыклапедычным
даведніку «Янка Купала». У медальернай Скарыніяне ёсць свае дасяг-
ненні і творчыя знаходкі, як у пошуках формы, тэхнікі і матэрыялу вы-
канання, так і ў мастацкім адлюстраванні вобраза вялікага беларуска-
га асветніка.
Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва пастаянна выкарыстоўвала тэмы,
сюжэты, арнаменты скарынінскіх твораў. У сюжзтных кампазіцыях
урэцка-налібоцкіх майстроў 18 ст., беларускай кафлі 17 ст. прысутні-
чаюць матывы скарынінскага арнаменту. У 1920-я г. студэнты Віцеб-
скага мастацкага тэхнікума пад кіраўніцтвам М. П. Міхалапа зрабілі
керамічнае пано «Скарына». У 1967 г. мастакі Р. Несцераў і У. Новак
для магазіна «Падпісныя выданні» у Мінску выканалі дэкаратыўнае
керамічнае пано. Але спрошчанасць і ўмоўнасць не дала магчымасці
найболей поўна раскрыць тэму. Керамічны рэльеф на Скарынінскую
тэму для залы Беларускага аддзялення агенцтва друку «Навіны» вы-
канаў у 1977 А. I. Зіменка. Дэкаратыўнае керамічнае пано «Францыск
Скарына» зрабілі ў 1986 г. маладыя мастакі Л. В. Крыжаноўская і
С. А. Трацінікаў. Усё пано складаецца з літар скарынінскага шрыфта,
знакаў і герба асветніка закампанаваных на драўляным шчыце, які на-
памінае форму барочнай аркі. Арыгінальную дэкаратыўную кампазі-
цыю «Час асветніка Скарыны» (бісквіт, дрэва) прадставіў у 1987 г.
пры абароне дыплома малады мастак М. В. Грук. На 8 арыгінальных
па форме плакетах разгорнута панарама жыццёвага і творчага шляху
асветніка.
У 1977 г. А. А. Концуб у шматфігурнай прасторавай кампазіцыі
«Спадчына» з 6 рознавысокіх ваз (шамот, падглазурная размалёўка)
у цэнтральнай самай высокай уводзіць фігуру Скарыны. М. М. Шаў-
цова да 460-годдзя беларускага кнігадрукавання прысвяціла дэкара-
тыўную вазу з шатому «Докторъ Францискъ Скорина з Полоцъка».
Для аздобы выкарыстала скарынінскі шрыфт, арнамент. ^У тэхніцы
разьбы па дрэву арыгінальнае пано «Ф. Скарына» выканаў у 1983 г.
самадзейны разьбяр М. I. Корабаў.
Кампазіцыйны партрэт Скарыны ў тэхніцы металапластыкі і чакан-
кі зроблен у 1969 г. мастаком А. П. Марыксам, у 1972 г.— Я. Пакаташ-
кіным. Сярод самадзейных майстроў вылучаецца чаканка А. Пракула-
шчанкі «Скарына» (1967).
У тэхніцы гравіроўкі па метале Я- С. Кулік выконвае ў 1976 г. для
літаратурнага музея Янкі Купалы партрэт Скарыны, а М. С. Басалыга
ў 1988 г.— для бібліятэкі імя Якуба Коласа АН БССР.
У ткацтве вобраз Скарыны пачаўся з эскізаў для габеленаў Л. Ц.
Баразны «Скарына» і «Трыумф Скарыны» (1971). У 1975 г. Л. Іофе
робіць вялікі партрэт-габелен «Францыск Скарына». У 1979 г. мала-
дая мастачка Г. Несцярэвіч выстаўляе сваю дыпломную работу габе-
лен «Асветнікі», дзе паказан Скарына і яго паслядоўнікі. У дыпціху
«Асветнікі» (1985) габелен «Першадрукар» мастака А. М. Кішчанкі,
вылучаецца сярод другіх габеленаў як памерамі, так і мастацкай
якасцю. Арыгінальна выкананы і чорна-белы габелен. Г. П. Крываблоц-
кай «Францыск Скарына» (і1986).
Бацік «Францыск Скарына» (Для науки людей посполитых) арыгі-
нальна выканала ў 1986 г. Л. I. Грыцэнка.
Арыгінальныя вымпелы і календары з шаўковых тканін «Францыск
Скарына вялікі беларускі асветнік гуманіст» і «Францыск Скарына
ўсходнеславянскі першадрукар» зрабіў мастак В. А. Астанюнак.
У тэхніцы ціснення на скуры арыгінальную работу выканала мастач-
ка С Астроўская (1983).
Упершыню ў мастацкай Скарыніяне студэнты МТМІ М. П. Арашке-
віч і I. М. Конан пад кіраўніцтвам С. М. Ларчанкі выканалі ў 1986 г.
распісныя на эмалі медальёны Ф. Скарыны.
У тэхніцы дэкаратыўнай аб'ёмнай графікі зрабіла партрэт «Памяць
пра Ф. Скарыну» (1986) маладая мастачка Л. С. Шчасная.
Варыянт шрыфта па матывах Ф. Скарыны прапанаваў у 1983 г. ма-
лады мастак В. В. Саўчанка.
Адлюстраванне вобраза Скарыны ў выяўленчым мастацтве з кож-
ным годам набывае новыя рысы. Да неўміручай тэмы звяртаюцца ўсё
больш аўтараў. У 1989 г. Савет Міністраў абзясціў аб конкурсе на пра-
ект помніка першадрукару, які павінен будзе ўстаноўлены каля будын-
ка Прэзідыума АН БССР. У 1990 г. рыхтуецца мастацкая выстаўка
слыннаму сыну зямлі беларускай. Мы спадзяемся, што не толькі ма-
стацкая Скарыніяна папоўніцца новымі выдатнымі творамі, але, наогул
усё мастацтва і культура Беларусі ўзбагаціцца новымі здабыткамі.
Анатоль Белы.
Каталог выстаўкі
„ФРАНЦІШАК СКАРЫНА I ЯГО ЧАС"
[3 калекцыі Анатоля Белага]
Жывапіс
Апіёк Мікалай Апанасавіч. 1935. Мінск.
1. Эскіз партрэта заслужанага артыста БССР В. Рагаўцова ў ролі
Ф. Скарыны. 1986. Кардон, алей.
Бушчык Мікалай Уладзіміравіч. 1948. Мінск.
2. «Асветнік Францішак Скарына». 1986. Пал., алей. 90x110 см.
Гоманаў Уладзімір Кірылавіч. 1929. Мінск.
3. «Да святла». Эскіз. 1986. Пал., алей. 55x66 см.
Марачкін Аляксей Антонавіч. 1940. Мінск.
4. «Францішак Скарына». Эскіз да дывана. 1983. Кардон алей
32X42 см.
Маркавец Віктар Пятровіч. 1947. Мінск.
5. «Полацк, 6 сакавіка 1486 года». 1986. ДВП, алей 66X66 см.
Пятрухна Аляксей Радзівонавіч. 1939—1984. Мінск.
6. «Скарына ў нашым сэрцы». Партрэт старшыні клуба «Спадчына»
А. Белага. 1985. Пал., алей. 91,5x61,5 см.
Ціханаў Віктар Пятровіч. 1965. Мінск.
7. Фрагмент «Слова аб Радзіме». Францішак Скарына. 1980—1985.
Дрэва, ляўкас, тэмпера, разьба. 67X65 см.
Ціхановіч Генрых Яўгенавіч. 1937. Мінск.
8. Эскіз карціны «Францыск Скарына». Кардон, алей. 20x20 см.
Цыркуноў Аляксандр Іванавіч. 1948. Мінск.
9. «Асветнік Францішак Скарына». 1985—1986. Пал., алей. 100X80 см.
Шчамялёў Леанід Змітравіч. 1923. Мінск.
Народны мастак БССР.
10. «Скарына». 1986. Кардон, алей. 50x39 см.
Графіка
Агуновіч Эдуард Канстанцінавіч. 1938. Мінск.
Заслужаны работнік культуры БССР.
11—17. Эскізы тэатральных касцюмаў да спектакля А. Петрашкевіча
«Напісанае застаецца». 1979. Пап., аловак, гуаш. 30X17 см. 7 шт.
Александровіч Анатоль Вячаслававіч. 1953. Мінск.
18. «Францыск Скарына». 1978. Афорт. 63,5x50 см.
19. «Францыск Скарына». 1982. Афорт, лінарыт. 89,5X49,5 см.
Анціпава Таццяна Аляксандраўна. 1962. Мінск.
20. «Ф. Скарына». 1988. Аўталітаграфія. 55X43 см.
Байрачны Мікалай Іванавіч. 1950. Мінск.
21. Ілюстрацыя да кнігі А. Клышкі «Францыск Скарына, альбо Як
да нас дайшла кніга». 1984. Пап., аловак, гуаш. 28X45 см.
Басалыга Міхаіл Самуілавіч. 1942. Мінск.
22—29. Ілюстрацыі да п'есы А. Петрашкевіча «Напісанае застаецца».
Францішак Скарына». 1980. Афорт. 20Х 15 см. — 8 шт.
Басалыга Уладзімір Самойлавіч. 1940. Мінск.
30. «Мікола Гусоўскі». 1980. Аўталітаграфія.
Герус Сямён Пятровіч. 1925. Мінск.
31. «Францыск Скарына». 1975. Цынкаграфія, тыраж. 45x35 см.
Зайцаў Анатоль Цімафеевіч. 1939. Мінск.
32—39. Ілюстрацыі да рамана М. Садковіча і Е. Львова «Георгій Ска-
рына». 1966. Дрэварыт. 15,5X11,5 см — 8 шт.
Карпук Міхаіл Андрэевіч. 1930. Мінск.
40. «Францыск Скарына». 1985. Пап., сангіна, акварэль, рэтуш, пас-
тэль. 55X41 см.
Кашкурэвіч Арлен Міхайлавіч. 1929. Мінск.
Заслужаны дзеяч мастацваў БССР.
41. «Францыск Скарына». 1969. Лінарыт. 15x12,5 см.
Кухараў Юрый Іванавіч. 1940. Мінск.
42. «Беларускі першадрукар Францыск Скарына». 1980. Афорт.
28X26 см.
43. «Беларускі паэт-лацініст Мікола Гусоўскі». 1980. Афорт.
28X26 см.
Лалыка Барыс Генадзевіч. 1962. Мінск.
44. Фрагмент павялічанай копіі аўтапартрэта Францыска Скарыны.
1985. Лінарыт. 29,5x22,5 см.
Малахаў Уладзімір Аляксеевіч. 1956. Мінск.
45. Ілюстрацыя да кнігі Э. Ялугіна. «Мсціслаўцаў посах». 1980. К.а-
ляр. лінарыт. 35X20 см.
Мікіта Віктар Васільевіч. 1953. Мінск.
46. Павялічаная копія аўтапартрэта Францыска Скарыны. 1978. Лі-
нарыт. 63x42 см.
Назаранка Алег Мікалаевіч. 1961. Мінск.
47. «Асветнікі» 1986. Літаграфія. 50,2X68 см.
Немагай Ілья Уладзіміравіч. 1930. Мінск.
48—52. Ілюстрацыі да кнігі С. К. Майхровіча «Георгій Скарына».
1966. Каляр. цынкаграфія. 12,5x9 см. — 5 шт.
Немцоў Віктар Віктаравіч. 1941. Мінск.
53—55. Трыпціх «Ф. Скарына». 1986. Афорт. 38,5X21,5 см. — 3 шт.
Пратасеня Іван Міхайлавіч. 1931. Мінск.
56. Эскіз «Кветкі Радзімы. Францыск Скарына». 1986. Папера. Кал.
аловак. 80X60 см.
Прывада Сяргей Пятровіч. 1961. Наваполацк.
57. «Францыск Скарына». 1980. Літаграфія. 35X30 см.
Ран Лазар Саулавіч. 1909. Мінск.
58. «Францыск Скарына». 1963. Афорт. 58x13 см.
Саўчанка Васіль Васільевіч. 1929. Мінск.
59. «Францыск Скарына». 1967. Лінарыт. 21,5Х 16 см.
Салькоў Аляксандр Цімафеевіч. 1935. Мінск.
60—66. Ілюстрацыі да рамана М. Садковіча ГЕ. Львова «Георгій Ска-
рына». 1966. Лінарыт 60X40,5 — 5 шт. 35^(Ь^2 шт.
Ціхановіч Яўген Мікалаевіч. 1911. Мінск.
67. «Францыск Скарына». 1975. Афорт. 28x18,5 см.
68. «Мікола Гусоўскі» 1980. Афорт. 28x18,5 см.
Шаранговіч Васіль Пятровіч. 1939. Мінск.
69. «Францыск /Георгій/ Скарына». 1971. Каляр. лінарыт. 61X48 см.
Плакат
Агуновіч Эдуард Канстанцінавіч. 1938. Мінск.
Заслужаны работнік культуры БССР.
70. Афіша да спектакля А. Петрашкевіча «Напісанае застаецца» у
Беларускім дзяржаўным тэатры імя Янкі Купалы. 1979. Папера, цынка-
графія, тыраж. 87x57 см.
Васюк Уладзімір Уладзіміравіч. 1947. Мінск.
71. «Францыск Скарына». 1987. Шоўкаграфія.
Смаляк Віктар Мікалаевіч. 1947. Мінск.
72. «Францыск Скарына вялікі беларускі асветнік гуманіст». 1986.
Шоўкаграфія. 89,5X56 см.
73. «Францыск Скарына вялікі беларускі асветнік гуманіст». 1987.
Шоўкаграфія. 89,5x56 см.
Якунін Мікалай Міхайлавіч. 1924—1985. Гродна.
74. Афіша да спектакля Гродзенскага абласнога драматычнага тэатра
«Францыск Скарына» /«Напісанае застаецца»/. 1978. Цынкаграфія, ты-
раж.
Кніжны Знак
Баранаў Юрый Анатольевіч. 1949. Мінск.
74. Экслібрыс. В. М. Манжула. 1976. Дрэварыт. 9,5X6 см.
Басалыга Уладзімір Самойлавіч. 1940. Мінск.
75. Аўтаэкслібрыс. Кніга У. С. Б. 1982. Літаграфія. 5,5x7 см.
Веліканаў Мікалай Мікалаевіч. 1951. Магілёў.
76. 3 кніг Шпакоўскага Г. С 1967. Лінарыт. 6,5x5 см.
Веліканаў Мікалай Якаўлевіч. 1924. Магілёў.
77. Аўтаэкслібрыс. 450 гадоў Беларускага кнігадрукавання. 1967.
Цынкаграфія. 5,5X4,5 см.
Галубовіч Генадзь Міхайлавіч. 1934. Мінск.
78. Сія кніга належыць М. Ф. Ф. 1973. Лінарыт. 6,5x4,5 см.
79. Сія кніга належыць М. Ф. Д. 1973. Лінарыт. 6,5x4,5 см.
Герасімовіч Пётр Мікалаевіч. 1912.Мінск.
Из книг А. Н. Гаркевича. 1974. Лінарыт. 7X7 см.
Грак Генадзь Сцяпанавіч. 1938. Мінск.
81. 3 кніг Я- Неміроўскага. 1984. Каляр. лінарыт. 9,5X6,5 см.
Кашкурэвіч Арлен Міхайлавіч. 1928. Мінск.
Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР.
82. Экслібрыс выдавецтва «Мастацкая літаратура» Ф. Скарына.
: 1981. Цынкаграфія 15,5X7,5 см.
83. Экслібрыс выдавецтва «Мастацкая літаратура». Мікола Гусоўскі.
1480—1980. 1981. Цынкаграфія. 18x7,5 см.
Крывенка Анатоль Змітравіч. 1942. Мінск.
84. 3 кніжнага збору А. Я- Белага. 1985. Літаграфія. 10,5x9,5 см.
Купава Мікалай Мікалаевіч. 1946. Мінск.
85. 3 кніжнага збору П. Глебкі. 1963. Цынкаграфія. 8X8 см.
Лазавы Мікалай Рыгоравіч. 1940. Мінск.
86. Скарыніяна В. Шматава. 1974. Дрэварыт. 11,5X9 см.
Лукашык Уладзімір Аляксандравіч. 1953. Мінск.
87. Клуб «Спадчына». 1986. Цынкаграфі'Я. 8,5X9,5 см.
Мінкевіч Міхаіл Іванавіч. 1945. Мінск.
88. Аўтаэкслібрыс. 1971. Цынкаграфія. 7x5 см.
Рыжы Мікалай Змітравіч. 1953. Мінск — Барысаў.
3 кніг А. Я- К- 1975. Каляр. лінарыт. 6,5X7 см.
Савіч Сяргей Пятровіч. 1955. Мінск.
89. 3 кніжнага збору А. Я- Белага. 1986. Афорт. 15Х 12 см.
Селяшчук Мікалай Міхайлавіч. 1947. Мінск.
90. Экслібрыс А. Белага. 1985—1986. Афорт. 11x12 см.
Скрыпнічэнка Георг Сяргеевіч. 1940. Мінск.
91. Экслібрыс А. Я- Белага. 1986. Літаграфія. кал. 18.3Х 13 см.
Тычына Анатоль Мікалаевіч. 1897. Мінск.
92. Экслібрыс Бердичевского Я. И. 1970. Лінарыт. 11X5,5 см.
Фралоў Рыгор Сямёнавіч. 1937. Мінск.
93. Экслібрыс С. Панізніка. 1974. Цынкаграфія. 6X4,5 см.
Ціхановіч Валянцін Мікалаевіч. 1909—1978, Мінск.
94. Кніга скульптара А. К- Глебава. 1968. Лінарыт. 7X7 см.
Ціхановіч Генрых Мікалаевіч. /УЗ? «.-^^«^*^
95. 3 кніг Шматава. 1974. Лінарыт. 6,5x6,5 см.
Ціхановіч Яўген Мікалаевіч. 1911. Мінск.
96. 3 кніг А. Я. Белага. 1982. Афорт. 18X9,5 см.
97. 3 кніг Яўгена Куліка. 1982. Афорт. 18X9,5 см.
98. Экслібрыс Б. А. Вилинбахова. 1968. Лінарыт. 10,5X8 см.
Шматаў Віктар Фёдаравіч. 1936. Мінск.
99. Экслібрыс Я- Неміроўскага. 1984. Лінарыт. 9,5X6,5 см.
Скульптура
Вакар Сяргей Міхайлавіч. 1928. Мінск.
Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР.
100. «Францыск Скарына». 1964. Гіпс таніраваны. 38x24x28 см.
Глебаў Аляксей Канстанцінавіч. 1908—1968. Мінск.
Народны мастак БССР.
101. «Францыск Скарына». Эскіз помніка для Полацка. 1968 Гіпс
45,5X12X12 см.
Ларчанка Станіслаў Міронавіч. 1938. Мінск. -Д^Д
102. «Францыск Скарына». 1986. Каменная маса, 40ХІ0Х7 см.
Лойка Генадзь Станіслававіч. 1962. Мінск.
103. «Францыск Скарына». Эскіз да помніка. 1985. Ппс таніраваны
40X38X14 см.
Мірончык Алесь Іванавіч. 1954. Мінск.
104. Пласт «Францішак Скарына і Сімяон Полацкі». 1988 Сілумін
63X44,5 см.
Несцярэўскі Мікалай Лаўрэнцевіч. 1931. Мінск.
105. Бюст Францыска Скарыны. 1985. Тэракота. 35X20x23 см.
106. Пласт «Францыск Скарына». 1985. Шамот, солі глазуо
60X44,5 см.
Платонаў Юрый Анатолевіч. 1958. Мінск.
107. Бюст Францыска Скарыны. 1985—1985. Ппс. 85X88X53 см.
Слабодчыкаў Уладзімір Іванавіч. 1952. Мінск.
108. «Францыск Скарына». 1986. Ппс. 57X18X15 см.
Гудзіновіч Юрый Уладзіміравіч. 1952. Мінск.
109. «Францыск Скарына». Бюст. 1986. Бронза, ліццё. 9X5X4 см.
Медалі
Анушка Юрась Генадзевіч. 1963. Мінск.
110. «Васіль Цяпінскі». Планета. 1988. Гіпс: [выпраўлена: 13,5х14 см, бронза, ліццё]
111. «Францыск Скарына». Планета. 1986. Тзракота, вашчэнне
29X23 см.
112. «Успаміны пра беларускага першадрукара». Плакета. 1986. Тэ-
ракота, вашчэнне. 12X22 см.
Астаф'еў Эдуард Барысавіч. 1942. Мінск.
113. «Францыск Скарына». Плакета. 1980. Ппс. Танір. 20x18 см.
114. «Францыск Скарына». Плакета. 1980. Ппс. танір. 19X19 см.
115. «Беларускі першадрукар Францыск Скарына». 1980. Ппс танір
Д — 20 см.
116. Адваротны бок медаля «Беларусі першадрукар Францыск
Скарына». 1980. Гіпс. танір. Д — 20 см.
Асташонак Генадзь Адамавіч. 1955. Мінск.
117. «Ф. Скарына». 1985. Сілумін. Д — 9 см.
118. «Мікола Гусоўскі». 1980. Гіпс. танір. Д —9,5 см.
119. «Рафаэль. 500 лет». Плакета. 1983. Тэракота, вашчэнне. 12.2Х
Х5,7 см.
Байрачны Мікалай Іванавіч. 1951. Мінск.
120. Памятная плакета «Францыск Скарына», прысвечаная XI між-
рэспубліканскаму конкурсу. «Мастацтва кнігі». 1979. Тэракота, вашчэн-
не. 18,5X15,5 см.
Васюк Тамара Іванаўна, 1952. Мінск.
121. «Францыск Скарына». 1986. Бісквіт. Д — 12 см.
Гаравая Галіна Аляксандраўна. 1941.Мінск.
122. «Францыск Скарына». Плакета. 1986. Дрэва, гіпс, танір.
10X12 см.
Гарбунова Святлана Рыгораўна. 1954. Мінск.
123. «Францыск Скарына». 1986. Сілумін, ліццё. Д — 18 см.
Дранец Аляксандр Валянцінавіч. 1962. Мінск.
124. «Францыск Скарына». Плакета. 1985—1986. Гіпс. танір.
36X33 см.
Зіменка Аляксандр Іванавіч. 1946. Фаніпаль.
125. «Францыск Скарына». Адваротны рэльеф. 1985. Гіпс. танір.
Д — 14 см.
126—128. Трыпціх плакет «Мікола Гусоўскі». 1986. Маёліка.
40X30 см — 3 шт.
Іваноў Рыгор Мікалаевіч. 1952. Мінск.
129. «Ф. Скарына». 1985. Мілумін, ліццё. Д — 10,5 см.
130. Адваротны бок медаля «Ф. Скарына». 1985. Сілумін, ліццё.
Д — 10,5 см.
131. «Мікола Гусоўскі». 1980. Бронза, ліццё. Д — 15 см.
132. Адваротны бок «Песня пра зубра». 1988. Гіпс танір. Д — 15 см.
Кашкурэвіч Арлен Міхайлавіч. 1929. Мінск.
Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР.
133. Памятны медаль «Францыск-Георгій Скарына», прысвечаны
450-годдзю беларускага кнігадрукавання. 1967. Бронза, штамп. Д —
7,5 см.
134. Памятны медаль «Францыск-Георгій Скарына», прысвечаны
455-годдзю беларускага кнігадрукаванн'Я. 1972. Сілумін танір., штамп.
Д — 7,7 см.
Канцавы Міхась Пятровіч. 1949. Мінск.
135. «Францыск Скарына». Плакета. 1984. Сілумін, ліццё, мядненне.
17X18,5 см.
Кобрын Генадзь Аляксандравіч. 1958. Мінск.
136. «Мікола Гусоўскі». 1986. Цынк, ліццё. Д — 7,5 см.
137. Адваротны бок «Песня пра зубра». 1986. Цынк, ліццё. Д —
7,5 см.
Крывенка Анатоль Змітравіч. 1942. Мінск.
138. «Францыск Скарына». 1986. Сілумін, ліццё. Д — 9 см.
Ларчанка Станіслаў Міронавіч. 1938. Мінск.
139. «Мікола Гусоўскі». Плакета. 1980. Тзракота. 15X12 см.
140. Адваротны бок «Песня пра зубра». 1980. Тэракота. 15X12 см.
Логвін Сяргей Анатольевіч. 1959. Мінск.
141. «Францыск Скарына». Плакета. 1985. Тэракота. вашчэнне.
14,5X14 см.
Лук Павел Іванавіч. 1956. Мінск.
142. «Францыск Скарына» 1986. Гіпс. Д — 14,5 см.
Маленькі Зміцер Нічыпаравіч. 1950. Мінск.
143. «Францыск Скарына. 500 год». 1986. Тзракота, вашчэнне. Д —
5 см.
Малчанаў Аляксандр Якаўлевіч. 1966. Мінск.
144. «Мікола Гусоўскі». Плакета. 1983. Гіпс. 36x27,5 см.
Мірончык Алесь Іванавіч. 1954. Мінск.
145. «Сімяон Полацкі». Плакета. 1988. Сілумін, ліццё. 33x20,5 см.
Мурамцаў Генадзь Ільіч. 1931. Мінск.
146. «Францыск Скарына». Плакета. 1986. Гіпс. 20x30 см.
147. «Францыск Скарына». Ронда. 1986. Ппс. Д ■— 20 см.
Прыешкін Валянцін Рыгоравіч. 1952. Мінск.
148. «Францыск Скарына». 1Й86. Тэракота, вашчэнне, дымление.
Д — 14,5 см.
149. «Францыск Скарына». 500 год». 1986. Тэракота, вашчэнне.
Д — 12,5 см.
Талбузін Леў Іванавіч. 1942. Мінск.
150. «Мікола Гусоўскі». 1980. Бронза, ліццё. Д — 5 см.
Янушкевіч Валеры Язэпавіч. 1962. Мінск.
151. «Францыск Скарына». Плакета. 1984. Гіпс танір. 28x22,5 см.
Дэкаратыўнае Мастацтва
Арашкевіч Мікалай Пятровіч. 1959. Мінск.
152. «Францішак Скарына». Медальён. 1985. Роспіс, эмаль, медзь.
Д — 7,5 см.
Асташонак Віктар Адамавіч. 1953. Мінск.
153. Насценны каляндар «Францыск Скарына — выдатны беларускі
асветнік, гуманіст». 1985. Тканіна, шоўкаграфія. 30x14,5 см.
154. Насценны вымпел «Францыск Скарына вялікі беларускі асвет-
нік-гуманіст». 1986. Тканіна, шоўкаграфія. 35X15,5 см.
155. Насценны вымпел «Васіль Цяпінскі беларускі асветнік-гуманіст,
кнігавыдавец. 1540—1603». 1986. Тканіна, шоўкаграфія. 34,5x15,5 см.
156. Насценны вымпел «400 гадоў з часу выдання першай у Беларусі
«Граматыкі» 1586—1986». 1986. Тканіна, шоўкаграфія. 35x15,5 см.
Грук Мікалай Васільевіч. 1953. Барысаў.
Фрагменты да дэкаратыўнай кампазіцыі «Час асветніка Ф. Скары-
ны». 1987. Бісквіт.
157. Ф. Скарына з сынам. 23,5х 15,5 см.
158. Ф. Скарына і буквіца. 23,5Х 15,5 см.
159. Герб Ф. Скарыны 23,5Х 15,5 см.
160. Полацк. 28X17,5 см.
161. Падуя. 152X15,2 см.
Грыцэнка Людміла Іванаўна. 1948. Мінск.
162. Бацік. Прысвячэнне Ф. Скарыну. 1986. Тканіна, роспіс. 120Х
Х80 см.
Конан Іван Міхайлавіч. 1955. Мінск.
163. Медальён «Францішак Скарына». 1986. Эмаль, роспіс, медзь.
16X7 см.
Крываблоцкая Галіна Пятроўна. 1953. Мінск.
164. Габелен «Францыск Скарына». 1985—1986. Воўна, ручное ткац-
тва. 40X30 см.
Крыжаноўская Лілія Валер'янаўна. 1968. Мінск.
Трацінікаў Сяргей Антонавіч. 1959. Мінск.
165. Дэкаратыўнае пано «Францыск Скарына». 1986. Тэракота, па-
ліва, дрэва. 80X60 см.
Саўчанка Віктар Васільевіч. 1957. Мінск.
166. Алфавіт па матывах шрыфта Ф. Скарыны. 1983. Папера, пяро,
туш, гуаш. 60x60 см.
Шчасная Лада Сяргееўна. 1965. Мінск.
167. «Памяць пра Ф. Скарыну» 1985—1986. ДСП, ляўкас, разьба,
тэмпера, аловак. 26x22 см.
ДАДАТАК
Ціхановіч Яўген Мікалаевіч. 1911, Мінск.
168. Экслібрыс Алеся Петрашкевіча. 1980. Афорт.
Алімаў Леў Барысавіч. 1945. Брэст.
169. 3 кнігазбору Міхася Мінкевіча. Афорт, аквацінта.
Васюк Тамара Іванаўна. 1952. Мінск.
170. Медаль «Мікола Гусоўскі». 1980. Тэракота, вашчэнне. Д — 10 см.
|
