Люцічы  (вільцы, велеты) - звяз заходнеславянскіх плямёнаў. Адзін з племянных звязаў так званых палабскіх славян - спрадвечнага славянскага насельніцтва сучаснай паўночнай, паўночна-заходняй і усходняй Нямеччыны. Апроч люцічаў, у склад палабскіх славян уваходзілі племянныя звязы бодрычаў (абадрытаў, рарогаў ці рэрэкаў) і лужычане {лужыцкія сербы, мільчане ці проста сербы}. Самі люцічы складаліся з даленчан, ратароў, хіжан і чэразпенян.  Люцічы пражывалі на тэрыторыях цяперашніх нямецкіх федэральных земляў Мекленбург-Пярэдняя Памеранія і Брандэнбург (поўнач Брандэнбурга) Абедзве землі знаходзяцца ва ўсходняй Нямеччыне. Цэнтрам звяза люцічаў было свяцілішча "Радагост",  у якім шанаваўся бог Сварожыч. Усе рашэнні прымаліся на вялікім племянным зборы, а цэнтральная ўлада адсутнічала. Таксама, адной са сталіц люцічаў з'яўляўся горад Аркона, знаходзіўшыйся на выспе Руген ( славянская назва Руян) са свяцілішчам бога Свентавіта. Гэты горад быў разбураны датчанамі пры каралю Вальдэмару I, падчас войн, якія праводзяцца, прыняўшымі  на той момант хрысціянства, нямецкімі дзяржавамі супраць земляў палабскіх славян, з мэтай далучэння гэтых багатых земляў да нямецкіх дзяржаў і звароту мясцовага насельніцтва ў хрысціянства. Датчане, у прыватнасці, бралі ўдзел у гэтых войнах пераследваючы сваёй мэтай, апроч распаўсюду хрысціянства, яшчэ і абарону ад люцічаў а таксама помсту за напады і спусташэнні, якія да гэтага здзяйснялі люцічы ў стаўленні да Даніі, а таксама каб вызваліцца ад даніны, якую выплачвалі люцічам некаторыя дацкія правінцыі.

Люцічы ўзначалілі славянскае паўстанне 983 года супраць германскай каланізацыі у землях усходней Эльбы, у выніку якога каланізацыя прыпынілася амаль на дзвесце гадоў. Ужо да гэтага яны былі заўзятымі супернікамі германскага караля Атона I. Пра яго спадчынніка, Генрыху II, вядома, што ён не спрабаваў іх заняволіць, а наадварот перавабіў іх грашыма і падарункамі на свой бок у барацьбе супраць Польшчы,  Баляслава Адважнага.

Ваенныя і палітычныя поспехі ўзмацнілі ў люцічах прыхільнасць паганству і паганскім звычаям, што ставілася і да роднасных бодрычаў. Аднак у 1050-х  гадах сярод люцічаў адбылася міжусобная вайна і змяніла іх становішча. Звяз хутка губляў моц і ўплыў, а пасля таго, як цэнтральнае свяцілішча было разбурана саксонскім герцагам Лотарам у 1125 годзе, звяз канчаткова распаўся. На працягу наступных дзесяцігоддзяў саксонскія герцагі паступова пашырылі свае валадарствы на ўсход і скарылі землі люцічаў. На працягу наступных дзесяцігоддзяў саксонскія герцагі паступова пашырылі свае валадарствы на ўсход і скарылі землі люцічаў.

Люцічы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Лю́цічы (вільцы, велеты) — зьвяз заходнеславянскіх плямёнаў. Адзін з племянных зьвязаў так званых палабскіх славян — спрадвечнага славянскага насельніцтва сучаснай паўночнай, паўночна-заходняй і ўсходняй Нямеччыны. Акрамя люцічаў, у склад палабскіх славян уваходзілі племянныя зьвязы бодрычаў (абадрытаў, рарагаў або рэрэкаў) і лужычане (лужыцкія сэрбы, мільчане або проста сэрбы). Самі люцічы складаліся з доленчан, ратараў, хіжан і чэразьпенян. Люцічы пражывалі на тэрыторыях цяперашніх нямецкіх фэдэральных земляў Мэкленбург-Пярэдняя Памэранія і Брандэнбург (поўнач Брандэнбурга). Абедзьве зямлі знаходзяцца ва ўсходняй Нямеччыне. Цэнтрам зьвяза люцічаў было сьвяцілішча «Радагост», у якім пачытаўся бог Сварожыч. Усе рашэньні прымаліся на вялікім племянным зборы, а цэнтральная ўлада адсутнічала. Таксама адной з сталіц люцічаў зьяўляўся горад Аркона, які разьмяшчаўся на высьпе Руген (славянская назва Руян) са сьвяцілішчам бога Сьвятавіта. Гэты горад быў разбураны датчанамі пры каралю Вальдэмары I, падчас войн, якія праводзілі ўжо прыняўшыя на той момант хрысьціянства нямецкія дзяржавы супраць земляў палабскіх славян, з мэтай далучэньня гэтых багатых земляў да нямецкіх дзяржаваў і звароту мясцовага насельніцтва ў хрысьціянства. Датчане, у прыватнасьці, прымалі ўдзел у гэтых войнах перасьледваючы сваю мэту, акрамя распаўсюджваньня хрысьціянства, яшчэ і абарону ад люцічаў, а таксама помста за напады і спусташэньні, якія да гэтага зьдзяйсьнялі люцічы ў стаўленьні да Даніі; нарэшце, мэтай зьяўлялася вызваленьне ад даніны, якую выплачвалі люцічам некаторыя дацкія правінцыі. Гл. таксама руяне.

Люцічы ўзначалілі славянскае паўстаньне 983 году супраць нямецкай калянізацыі земляў усходней Эльбы, у выніку якога калянізацыя прыпынілася амаль на дзьвесьце гадоў. Ужо да гэтага яны былі заўзятымі супернікамі нямецкага караля Атона I. Аб яго нашчадку, Генрыху II, вядома, што ён не спрабаваў іх заняволіць, а наадварот перавабіў іх грашыма і падарункамі на свой бок у барацьбе супраць Польшчы Баляслава Адважнага.

Ваенныя і палітычныя посьпехі ўзмацнілі ў люцічах прыхільнасьць паганству і паганскім звычаям, што адносілася і да роднасных бодрычаў. Аднак у 1050-х сярод складовых плямёнаў люцічаў вылілася міжусобная вайна і зьмяніла іх становішча. Зьвяз хутка губляў моц і ўплыў, а пасьля таго, як цэнтральнае сьвяцілішча было разбуранае саксонскім герцагам Лотарам у 1125 годзе, зьвяз канчаткова распаўся. На працягу наступных дзесяцігодзьдзяў саксонскія герцагі паступова пашырылі свае валадарствы на ўсход і заваявалі землі люцічаў. У сваю чаргу люцічы імігравалі ў двух накірунках — у Чэхію і вярхоўі рэк Віліі і Нёмана. Гэта пацьвярджаюць усе сучасныя чэскія дасьледчыкі, бо большасьць чэскіх гарадоў (Літвінаў, Літамежыца і г.д) да XIII стагодзьдзя зваліся Лютвінаў, Лютамежыца і г.д. (усяго больш 120 гарадоў, мястэчкаў і вёсак у Чэхіі). Гэтак жа і на тэрыторыі сучаснай Заходняй Беларусі і Віленскага краю люцічы заснавалі свае селішчы (Літва, Літоўцы і інш., больш 55 пунктаў).be-x-old:Люцічы

Атрымана з «http://be-x-old.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%8E%D1%86%D1%96%D1%87%D1%8B»

Люцічы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Люцічы (вільцы, велеты) - звяз заходнеславянскіх плямёнаў. Адзін з племянных звязаў так званых палабскіх славян - спрадвечнага славянскага насельніцтва сучаснай паўночнай, паўночна-заходняй і ўсходняй Нямеччыны. Назва адбываецца ад слова "люты". Апроч люцічаў, у склад палабскіх славян уваходзілі племянныя звязы бодрычаў (абадрытаў, рарогаў ці рэрэкаў) і лужычане (лужыцкія сербы, мільчане ці проста сербы). Самі люцічы складаліся з даленчан, ратароў, хіжан і черазпенян.

Геаграфія

Меркаваная лакалізацыя плямёнаў "Баварскага географа" па Херманну і Лаўмяньскаму

Раннія, меркавана пэўныя славянскія археалагічныя культуры, якія ўзніклі на аснове кіеўскай у V веку, і іх распаўсюд на захад і поўдзень Еўропы. Рассяленне славян у VI веку выходзіць за межы культур, бо археалагічныя культуры ў рэгіёнах частых міграцый з часоў палеаліту часцяком маюць тэхналагічны і паліэтнічны  характар.

Пталямей назваў венедаў (Ουενεδαι)) адным з самых шматлікіх народаў Сармаціі і змесцаваў іх на ўзбярэжжы Балтыйскага мора да ўсходу ад Віслы. Усходней венедаў на ўзбярэжжа жылі па Пталямею нейкія вельты (Ουελται),), імя якіх меркавана асацыююць з заходнеславянскімі люцічамі-велетамі (veletabi у германскіх сярэднявечных хроніках).  Да поўдня ад венедаў жылі гіфоны, галінды і судзіны. Калі першае племя невядома, то іншыя два народа асацыююцца з усходнепрускімі  балтамоўнымі плямёнамі, вядомымі на Русі як голядзь і яцвягі (судавіты).

Люцічы пражывалі на тэрыторыях цяперашніх нямецкіх федэральных земляў Мекленбург - Пярэдняя Памеранія і Брандэнбург (поўнач Брандэнбурга). Абедзве землі знаходзяцца ва ўсходняй Нямеччыне.

Урывак з "Баварскага географа"

Апісанне гарадоў і земляў да поўначы ад Дуная.

(1) Тыя, якія бліжэй усяго сядзяць да меж данаў, клічуцца нортабтрычиы (Nortabtrezi, абадрыты); вобласць іх, у якой - 53 гарады, паасобна [кіруецца] іх герцагамі.

(2) Вільцы (Uuilci, люцічы), у якіх 95 гарадоў і 4 вобласці.

Прадстаўнікі сукаўска-дзедзіцкай ідэнтыфікуюцца з люцічамі.

Вераванні і культура

Цэнтрам звяза люцічаў было свяцілішча "Радагост" у горадзе Рэтра, у якім шанаваўся бог Сварожыч. Гэта свяцілішча знаходзілася на тэрыторыі ратароў (рэдарыяў, рэтран), якія былі самым магутным племем у племянным звязе люцічаў. Усе рашэнні прымаліся на вялікім племянным зборы, а цэнтральная ўлада адсутнічала. Таксама адной са сталіц люцічаў з'яўляўся горад Аркона, які размяшчаўся на выспе Руген (славянская назва Руян) са свяцілішчам бога Святавіта. Гэты горад быў разбураны датчанамі пры каралю Вальдэмары  I, падчас войн, якія праводзяцца ўжо прынятымі  на той момант хрысціянства нямецкімі дзяржавамі супраць земляў палабскіх славян, з мэтай далучэння гэтых багатых земляў да нямецкіх дзяржаў і звароты мясцовага насельніцтва ў хрысціянства. Датчане, у прыватнасці, бралі ўдзел у гэтых войнах пераследваючы сваёй мэтай, апроч распаўсюду хрысціянства, яшчэ і абарону ад люцічаў, а таксама помста за напады і спусташэнні, якія да гэтага здзяйснялі люцічы ў стаўленні Даніі; нарэшце, мэтай з'яўлялася вызваленне ад даніны, якую выплачвалі люцічам некаторыя дацкія правінцыі.

Гісторыя

Карта Франкскай імперыі - тэрытарыяльныя пашырэнні ад 481 да 814 г.

Паводле MGH  і Анал каралеўства франкаў, у 789 г. Карл Вялікі здзейсніў паход супраць вільцаў  (люцічаў), чыннікам паходу паслужыла тое, што люцічы ўвесь час турбавалі сваіх паўночных суседзяў [абадрытаў] - саюзнікаў франкаў. Пасля таго як франка-саксонскае войска пераправіліся праз р. Эльбу, да яго далучыліся сорбы і абадрыты на чале з князем Вышанам. Вільцы не змаглі доўга супрацівіцца, скарыліся і выдалі закладнікаў. Карл I даручыў заваяваную краіну князю абадрытаў  Драгавіту (Дражко), забітаму каля 810 г. Люцічы былі адкінуты да ракі Пены.

Войны са Святой Рымскай імперыяй.

Люцічы ўзначалілі славянскае паўстанне 983 года супраць нямецкай каланізацыі земляў усходней Эльбы, у выніку якога каланізацыя прыпынілася амаль на дзвесце гадоў. Ужо да гэтага яны былі заўзятымі супернікамі германскага караля Атона I. Пра яго нашчадка, Генрыха II, вядома, што ён не спрабаваў іх заняволіць, а наадварот перавабіў іх грашыма і падарункамі на свой бок у барацьбе супраць Польшчы Баляслава Адважнага.

Ваенныя і палітычныя поспехі ўзмацнілі ў люцічах прыхільнасць паганству і паганскім звычаям, што ставілася і да роднасных бодрычаў. Аднак у 1050-х сярод складовых плямёнаў люцічаў вылілася міжусобная вайна і змяніла іх становішча. Звяз хутка губляў моц і ўплыў, а пасля таго, як цэнтральнае свяцілішча ў горадзе Рэтра было разбурана саксонскім герцагам Лотарам у 1125, звяз канчаткова распаўся. На працягу наступных дзесяцігоддзяў саксонскія герцагі паступова пашырылі свае валадарствы на ўсход і скарылі землі люцічаў.

Нататкі

1. Велеты. См. словарь Фасмера: волот
2. БАВАРСКИЙ ГЕОГРАФ
3. MGH. SSG in us. schol. Hannover,1895: Monumenta Germaniae Historia
4. Annales Regni Francorum
5. Левандовский А. П. Карл Великий: через империю к Европе

AДАМ БРЭМЕНСКІ

ДЗЕІ АРХІБІСКУПАЎ ГАМБУРГСКАЙ ЦАРКВЫ

GESTA HAMMABURGENSIS ECCLESIAE PONTIFICUM

КНІГА IV

АПІСАННЕ ПАЎНОЧНЫХ ВЫСПАЎ

…..13. Такім чынам, у пачатку азначанага заліва, на паўднёвым яго ўзбярэжжы, побач з намі і аж да возера Сліі  жывуць даны па назову юды. Адтуль пачынаюцца межы Гамбургскага архібіскупства, якія цягнуцца праз [вобласці] прыморскіх склаваў да ракі Пан -тут мяжа нашага дыёцэза. Адтуль аж да рэкі Одара  жывуць вільцы і люцічы. За Одарам жа, наколькі нам вядома, жывуць памераны. Далей распасціраецца вельмі шырокая краіна паланаў.  Кажуць, што яе межы датыкаюцца з каралеўствам Русія. Гэта краіна ўяўляе сабою апошнюю і caмую вялікую вобласць вінулаў, ёй і сканчаецца апісваемы заліў. …..

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з люцічамі

в. Люташ> Менская вобласць > Валожын >Багданаўскі

в.  Люціна> Менская вобласць > Валожын >Яршавіцкі

в. Лютыя> Менская вобласць > Крупкі >Кастрычніцкі

в. Люцец >Менская вобласць > Барысаў >Майсееўшчынскі

в.  Лютка> Менская вобласць > Смалявічы >Жодзінскі

в. Лютка> Менская вобласць > Жодзіна >Жодзінскі

в. Люці >Менская вобласць > Мар’іна Горка >Навасёлкаўскі

в. Лютавічы >Менская вобласць > Копыль >Бучацінскі

в. Малая Люцінка >Менская вобласць > Валожын >Першайскі

в. Люціны> Віцебская вобласць > Полацак >Якаўлевіцкі

в. Люцькава > Віцебская вобласць > Расоны >Гарбачоўскі

х. Люцьянава  > Гарадзенская вобласць > Астравец >Тракеніцкі

в. Лютня >Магілёўская вобласць > Краснаполь’е >Сідараўскі

в. Лютнянская Буда >Магілёўская вобласць > Краснаполь’е >Сідараўскі

п. Лютраўка > Магілёўская вобласць > Чэрыкаў >Сормаўскі

в. Лютня> Магілёўская вобласць > Мсціслаў >Лютнянскі

в. Люціна >Магілёўская вобласць > Клічаў>Бацэвіцкі

в. Лютня >Магілёўская вобласць > Краснаполле > Сідараўскі

в. Люта > Брэсцкая вобласць > Брэст >Лышчыцкі

в. Люшча> Брэсцкая вобласць > Лунінец >Бостынскі

в. Люшча> Брэсцкая вобласць > Давыд-Гарадок >Бостынскі

в.  Люшнева>Брэсцкая вобласць > Баранавічы > Сталовіцкі

в. Люта >Брэсцкая вобласць > Маларыта >Лышчыцкі

в. Залюцічы >Гомельская вобласць > Жыткавічы >Мілевіцкі

в. Новыя Залюцічы>Гомельская вобласць > Жыткавічы >Мілевіцкі

п. Люткава >Гомельская вобласць > Чачэрск >Гусевіцкі

п. Люткава >Гомельская вобласць > Буда-Кашалёва> Гусевіцкі

в. Люшаў> Гомельская вобласць > Буда-Кашалёва > Ліпініцкі

Прозвішча: Лютаровіч, Луткоўскі, Луцкевіч, Луцэвіч, Лутовін, Лутавінаў, Лутонін, Лутохін, Лутошын, Лутошкін, Лутошнікаў, Люцікаў , Люціхін, Лютаў ,  Люцягін

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Люткевич Богдан, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 238
Люткевич Венцлав, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 238
Лютко, б. Вiдукльскай вол. Жамойцкай з-лi 252 адв.
Лютко, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 109 адв.
Люткович Станислав, б. Вiлькамiрскага пав. Вiленскага в-д. 66 адв.
Люткович Степан, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 109 адв.
Люткович Юрьи, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 109 адв.
Люцинский, с. 99
Лючевич Станис, б. Коршаўскай вол. Жамойцкай з-лi 260 адв.

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з люцічамі

Люцерн — Швейцарыя

Лючжоу — Кітай

Луцк — Украіна

Лютня

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Лютня - старадаўняя шчыпковая струнная музычная прылада з ладамі на грыфе і авальным корпусам. Выканавец на лютні завецца лютністам, а майстар-вытворца – люць’е.

Слова "лютня" верагодна, адбываецца ад араб. al'ud, "дрэва", хоць нядаўнія даследаванні  Экхарда Нойбауэра даказваюць што 'ud проста з'яўляецца арабізіраваным варыянтам персідскага слова rud, меўшага значэнне струны, струннай прылады, ці лютні. У той жа час Джанфранко Лоцці  лічыць, што ў раннім ісламе "дрэва" было тэрмінам з грэблівай канатацыяй, абумоўленым  існаваўшай у ім забаронай на любую інструментальную музыку.

Выраб

Лютні вырабляюцца амаль цалкам з дрэва. Дэка, зробленая з тонкага ліста драўніны (як правіла елкі) мае авальную форму. Ва ўсіх тыпах лютні дэка ўтрымоўваюць  адзінарную ці часам патройную разетку замест гукавой адтуліны. Разеткі як правіла багата дэкараваны.

Корпус лютні збіраецца з асобных рэбраў цвёрдага дрэва (клён, вішня, чорнае дрэва, палісандр і інш.). У адрозненне ад большасці сучасных струнных прылад грыф лютні мантуецца на адным узроўні з дэкай і не навісае над ёй. Шыйка лютні як правіла вырабляецца з лёгкага дрэва з пакрыццём з чорнага дрэва.

Гісторыя

Паходжанне лютні дакладна невядома. Розныя варыянты прылады выкарыстоўваліся з найстаражытных часоў у культурах Егіпту, Хеттскага  царства, Грэцыі, Рыма, Балгарыі, Турцыі, Кітая, Кілікіі. Напачатку VII стагоддзя падобныя па форме варыянты лютні з'явіліся ў Персіі, Арменіі, Візантыі і Арабскім халіфаце. У VI веку, дзякуючы балгарам, лютня з кароткай шыйкай распаўсюдзілася па ўсім балканскім паўвостраве, а ў VIII веку была прыўнесена маўрамі ў культуры Іспаніі і Каталоніі, такім чынам выцесніўшы  дамінаваўшыя  да гэтага ў міжземнамор'е лютні з доўгай шыйкай, пандуру і цытру. Гісторыя апошніх на гэтым, аднак, не скончылася: на іх аснове паўсталі італьянская гітара, калашоне і кітарроне.

На стыку XV і XVI стагоддзяў шматлікія іспанскія, каталонскія і партугальскія лютністы нароўні з лютняй сталі выкарыстоўваць віуэлу дэ мано ("ручную віуэлу"), прыладу, якая па форме блізкая да віёлы ды гамба і чый лад адпавядае ладу лютні. Віуэла пад назвай "віёла дэ мано" ў далейшым распаўсюдзілася ў рэгіёнах,  якія знаходзіліся пад уладай Іспаніі,  Італіі, асабліва ў Сіцыліі, Неапалітанскім каралеўстве і папскай дзяржаве пры папе Аляксандру  VI.

Магчыма, найважным "перавалачным пунктам" паміж мусульманскай і еўрапейскай хрысціянскай культурамі ў дадзеным выпадку варта лічыць менавіта Сіцылію, куды лютня была прыўнесена візантыйскімі ці, пазней, сарацынскімі музыкамі. У сувязі з тым, што гэтыя спевакі-лютністы служылі прыдворнымі музыкамі ў перыяд, які рушыў за адраджэннем на выспе хрысціянства, лютня часцей, чым якія-небудзь іншыя музычныя прылады, намалявана на размалёўках столяў пабудаванай у 1140 годзе царквы Каппелла Палаціна (Палермо, Італія), заснаваннай нарманскім каралём Роджарам II. Да XIV стагоддзя лютня распаўсюдзілася ўжо па ўсёй тэрыторыі Італіі і змагла з Палермо прасунуцца ў нямецкамоўныя краіны, верагодна, дзякуючы ўплыву, аказваемаму на культуры суседніх дзяржаў дынастыяй Гогенштауфенаў.

Сярэднявечныя лютні мелі чатыры ці пяць парных струн. Гуказдабыванне ажыццяўлялася з дапамогай плектра. Памер лютняў вар'іраваўся: існуе дакументальнае пацверджанне таго, што да канца эпохі рэнесансу налічвалася да сямі памераў (уключаючы  басовую лютню). Відаць, у сярэднія вякі лютня галоўным чынам выкарыстоўвалася для акампанементу. Колькасць захаваных да нашых дзён партытур музыкі, напісаных  да пачатку XVI стагоддзя, якія з вялікай доллю ўпэўненасці можна аднесці да складзеных  адмыслова для лютні, - надзвычай мала. Хутчэй за ўсё, гэта тлумачыцца тым, што ў сярэднія вякі і напачатку эпохі рэнесансу лютневы  акампанемент насіў не патрабавальны нотнага запісу імправізацыйны характар.

У апошнія дзесяцігоддзі XV стагоддзя, лютністы паступова адмовіліся ад выкарыстання плектра ў карысць пальцавага спосабу гульні больш прыдатнага для выканання паліфанічнай музыкі. Колькасць парных струн павялічылася да шасці і больш. У XVI веку лютня стала галоўнай сольнай прыладай свайго часу, аднак працягвала выкарыстоўвацца і для акампанементу спевакам.

Да канца Адраджэння колькасць парных струн вырасла да дзесяці, а ў эпоху барока дасягнула чатырнаццаці (часам даходзячы да дзевятнаццаці). Прылады, якія налічвалі да 26-35 струн, запатрабавалі змены самай структуры лютні. На момант завяршэння гісторыя развіцця прылады архілютня, тэорбо і тарбан былі абсталяваны падаўжальнікамі, убудаванымі ў асноўную колкавую галоўку, што стварала дадатковую рэзаніруючую даўжыню басовых струн. Чалавечая далонь няздольная ахапіць чатырнаццаць струн для заціску, і таму басовыя струны былі навешаны па-за грыфам і ніколі не заціскаліся левай рукой.

У эпоху барока функцыі лютні былі ў значнай ступені нізведзены да акампанементу бассо концінуо, і паступова яна апынулася выцесненай клавішнымі прыладамі. Пачынаючы з XIX стагоддзя, лютня практычна выйшла з ужывання, але некалькі яе разнавіднасцяў працягвалі існаваць у Нямеччыне, Швецыі і Ўкраіне.

Лад

Лад сярэднявечнай лютні:

Лад рэнесанснай лютні:

Строй тэорбы:

Строй барачнай лютні:

Рэпертуар

У лік найболей значных кампазітараў, якія складалі для лютні ў розныя эпохі, уваходзяць:

Нататкі

1. Eckhard Neubauer, «Der Bau der Laute und ihre Besaitung nach arabischen, persischen und türkischen Quellen des 9. bis 15. Jahrhunderts», Zeitschrift für Geschichte der arabisch-islamischen Wissenschaften, vol. 8 (1993): 279—378.
2. Gianfranco Lotti, «Dizionario Degli Insulti», A. Mondadori, 1990. ISBN 88-04-33145-3

ЛЮТНЯ.

"Самая  важная  і самая цікавая ў музычна-гістарычным

стаўленні прылада", -- так кажуць пра лютню шматлікія музыкі,

якія цікавяцца гісторыяй музычных прылад.

Лютня была распаўсюджана ва ўсім старажытным свеце -- у Месапатаміі, Індыі і Кітаі, у Егіпце і Асірыі, у Старажытнай Грэцыі і Рыме, у персаў і арабаў.

Арабы лічылі лютню самым дасканалым з усіх музычных прылад і

звалі яе каралевай прылад. Менавіта праз арабаў лютня патрапіла ў

Еўропу: яна з'явілася ў Іспаніі ў VIII веку, калі яе заваявалі маўры. З цягам часу з Іспаніі лютня пракралася ў Італію, Францыю, Нямеччыну і

іншыя краіны. Шмат стагоддзяў працягвалася яе панаванне ў музычным жыцці.

У XV -- XVII  веках яна гучала паўсюль. Выкарыстоўвалі яе і як сольную прыладу, і  для суправаджэння. Лютні вялікіх памераў гучалі ў ансамблях і нават у аркестрах.

Люты

Прыйдзе люты – спытае, як ты абуты.
Ад лютага зіма збягае цёмнымі начамі.
Завірухі і мяцелі ў лютым адгудзелі.
У лютым востры мароз, кароткая зіма.

На парозе другі месяц года. "Пытаецца люты, ці добра ногі абуты" - гаварыла прыказка. І сапраўды, зіма ў гэту пару звычайна была ў самай сіле. Па стану лютага прадказвалі асаблівасці будучага надвор`я. Калі ў гэтым месяцы быў моцны мароз, зіма павінна працягвацца нядоўга. Як і студзень, люты меў свой адпаведнік у другім паўгоддзі: раз люты марозны і сухі, то жнівень гарачы. Па тым, наколькі высока нападае ў лютым снег, меркавалі пра вышыню травы ўлетку. Народны вопыт дазволіў вывесці калісьці і такое назіранне: які дзень першага лютага (паводле старога стылю), такімі выдадуцца і апошнія дні месяца.

“Снегам закруціць — вясну будзіць”.

“Да Святога Духа не здымай кажуха”.

“У лютым востры мароз – кароткая зіма”.

“Люты наробіць плюты”.

“Ад лютага зіма збягае цёмнымі начамі”.

“Як у лютым адгукнецца, так у жніўні адзавецца”.

“Люты раніцай таргуе, а вечарам гаруе”.

“Завірухі і мяцелі ў лютым адгудзелі”.

Моцныя маразы ў лютым бываюць толькі ўначы.

Узімку шмат туману  - улетку шмат расы.

Ранішняя зорка хутка згасае - на холад.

Сонца ўсходзіць чырвонае - на завею.

Яркія зоркі - да марозу, цьмяныя - да адлігі.

Люты - месяц люты, спытае: як абуты?

Раніцай крычаць сініцы - да марозу.

Бяжыць віхура па снезе, а следу няма.

Пачатак лютага пагодлівы -  вясну чакай раннюю, прыгожую.

Снег прыліпае да дрэў - да цяпла.

Бацечка люты прыйшоў, мужык зіму перажыў.

Высакосны люты - самы цяжкі месяц.

У лютым зіма з вясной сустракаецца ўпершыню.

У лютым моцныя маразы - кароткая зіма.

Віхуры ды завеі ў лютым наляцелі.

Доўгія лютаўскія лядзякі абяцаюць доўгую зіму.

Злуецца люты-каратышка, што яму мала дзён дадзена

Як у лютым гукнецца, так увосень і адгукнецца.

Як, люты, ні злуйся, як ты, сакавік, ні хмурся, а вясною пахне.

Калі люты не халодны, дрэнна пра тое думае сакавік.

Лютуй, люты, не лютуй, а на вясну брыву не хмур.

Цёплы люты прыносіць халодную вясну.

Тое што студзень выпусціў, люты падбярэ.

У лютага два сябра - завея і віхура.

Сышоў люты-недатыка - насенне бліжэй да парога.

Люты-бацечка збівае рог з зімы.

Люты багаты снегам, красавік - вадою.

Люты-бокагрэй - крывыя дарогі.

Люты вясну будуе.

Люты ваду падпусціць, а сакавік падбярэ.

Люты двухаблічны месяц: і люты і бокагрэй.

Люты - дзядуля красавіка.

Люты зямлю студзіць. Люты зіму выдзімае, а сакавік - ломіць.

Люты зіму замыкае. Люты лясному баярыну (мядзведзю) бок сагрэў у

бярлозе.

Люты - месяц вятроў.

Люты малюе, малюе - красну вясну чуе.

Люты моцны завеяй, а сакавік - капелямі.

Люты будуе мост, а сакавік яго ломіць.

Люты сонца на лета паварочвае.

Лютаўская адліга нічога не варта.

Лютаўскі снег вясною пахне.

Люты тры гадзіны дня дадасць.

Хоць люты злуецца, але вясну чуе.

Чым халадней апошні тыдзень лютага, тым цяплей у сакавіку. Студзеню - маразы, лютаму - завеі.

Ў лютым ад вераб'я сцяна мокрая (плёскаецца ў першай лужыцы)

Менавіта ў лютым атрымліваюць самую добрую драўніну.

Калі люты будзе дажджлівы, то такімі ж будуць вясна і лета, калі пагодлівы, то будзе засуха.

Халодны і сухі люты абяцае гарачы жнівень.

Туманы ў лютым прадвесцяць дажджлівы год.

Цёплы люты прадвесціць халодную  з замаразкамі вясну.

Доўгія лядзякі ў канцы лютага - да доўгай вясны.

Чым халадней апошні тыдзень лютага, тым цяплей у сакавіку.

Паветра над лесам ссінела - будзе цяпло.

Дзьме вецер і туману няма - быць шугавею.

Снег прыліпае да дрэў - цяпло будзе.

Капыты ў канёў пацеюць - да цяпла.

Халодныя сіверы ў лютым - да ўраджая.

Вароны ў небе кружацца - да марозу.

Аблокі  ідуць нізка - чакай сцюжы.

Кальцо вакол сонца - да завеі.

Сонца заходзіць у аблокі - да снегапада.

Варона хавае нос пад крыло - да моцнага марозу.

Іней  на дрэвах - да маразоў, смуга - да адлігі.

Сонечныя слупы і крыжы - да моцных і доўгіх маразоў.

Калі люты дажджлівы, то такой  жа можна чакаць вясну і лета, а калі пагодлівы, тое прадвесціць засуху.

Люты халодны і сухі - жнівень гарачы.

У лютым шмат інея на дрэвах - будзе шмат мёда.

Дзьме вецер, а інею  няма - быць шугавею.

Люты - і вее, і кружыць, і бокі грэе.

Студзеню бацечку маразы, лютаму завірухі.

Люты мядзведзю ў бярлогу бок нагрэе.

Калі ўначы іней  абкідае дрэвы ды слупы, то днём ужо снега не выпадзе.

Калі ў лютым днём над лесам сінеча разліта - то кажуць: "Гэта да цяпла!".

Калі люты будзе дажджлівы, то такімі ж можна чакаць вясну і лета.

У лютым сонца ідзе на лета, а зіма на мароз.

Як у лютым клікнецца, так увосень гукнецца.

Цёплы люты ашукае і прынясе халодную вясну з замаразкамі.

Калі глыбока прамерзне зямля, а з палонкі на рацэ вада пральецца, лёд на перакатах ракі стане горамі, грудамі, доўгія і тоўстыя лядзякі з дахаў - быць добраму лету.

Не наракайце на маразы ў лютым, цешцеся вялікім снегам.

Люты хоць марозам не возьме, але ўсе дарогі замяце; у яго два сябра - завея і віхура.

Люты - крывыя дарогі.

Люты цяплом прылашчыць, і марозам аддубасіць.

У лютым сонца скрозь слёзы ўсміхаецца.

Снег шматкамі - на непагадзь і макроцце.

Карысныя гаспадарчыя парады на люты:

1. аглядайце вашы палеткі, каб на жыце вада не збіралася.
2. Можа, дзе каля плоту або каля кустоў намяло шмат снегу, дык вазьміце пару коней і праедзьце разоў са два, каб у тоўстым пласце нарабіць дзірак – тады хутчэй растане.
3. У садку заўважайце, каб каля дрэўцаў не збіралася вада, бо патрэскаецца кара.
4. Пільнуйце пчолак. Можа каторым трэба мёду даць, а можа у якім вуллі мыш завялася, дык пастаўце пастку.
5. няхай бабц мяняюцца з суседнімі вёскамі пеўнямі і гусакамі. Калі самец з іншага гнязда, дык прыплод будзе лепшы.
6. Аглядайце гаспадарчыя прылады – плугі, бароны. Калёсы, каб не давялося гэтага рабіць, як прыйдзе пара ў поле ісці.

На парозе другі месяц года. «Пытаецца люты, ці добра ногі абуты» — гаварыла прыказка. I сапраўды, зіма ў гэту пару звычайна была ў самай сіле. Па стану лютага прадказвалі асаблівасці будучага надвор'я. Калі ў гэтым' месяцы быў востры мароз, зіма павінна працягвацца нядоўга. Як і студзень, люты меў свой адпаведнік у другім паўгоддзі: раз люты востры і сухі, то жнівень — гарачы. Па тым, наколькі высока нападае ў лютым снег, меркавалі пра вышыню травы ўлетку. Народны вопыт дазволіў вывесці калісьці і такое назіранне: які дзень першага лютага (праўда, паводле старога стылю), такімі выдадуцца і апошнія дні месяца.

СВАРОЖЫЧ.

Сварожыч (лат. Zuarasici) - славянскі бог, ідал які  быў усталяваны па сведчанні Тытмара Мерзебургскага ў зямлі ратароў, у горадзе Рыдзігосце (верагодна, Рэтры).

Крыніца - «http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D1%87»

Сварог і Сварожыч

Паводле паданняў, кажа Крэк: славяне шанавалі бога багоў, вышэйшага бога, валадара неба і зямлі, святла і навальніцы. Іншыя богі былі яго подданымі і шанавалі яго, як старэйшага ў родзе. Імя гэтага бога ў Іпацьцеўскім летапісе (ад 1114 г.) Сварог. Сварог адбываецца ад санк. Svar - свяціць, ззяць, блішчаць. Suar - значыць:

1) сонца,

2) сонечнае святло, сонечнае ззянне;

3) светлая прастора ўгары, неба, як месцазнаходжанне праведнікаў і богаў.

Праз прыбытак суфікса адбываецца Svarga, якое азначае:

1) прымет.- ідучы па небе, змешчаны ў нябесным святле, нябесны;

2) назоўнік неба, пераважна як месцазнаходжанне богаў і блажэнных, чаму відавочна адпавядае наш Сварог.

Такім чынам, Сварог кіраваў рухомым, хмарным небам. Гэта значыць, Сварог і неба азначае  адно і тое ж паняцце. Такое значэнне Сварога  па словавытворнасці. У Іпацьцеўскім летапісе ад 1114 г. Сварог згадваецца, як каментар дарэчы Феоста - Гефест “И бысть по потопе и по разделеньи язык, поча царьствовати первое Местром от рода Хамова, по нём Еремия, по нём Феоста, иже и Сварого нарекоша Египтяне… Те же Феоста закон устави жёнам за един муж посягати… сего ради прозваша и бог Сварог. И по сём царствова сын его, именем Солнце (Sol), его же нарицают Дажьбог Солнце царь, сын Сварогов (Sol vergo Vulcani filius), еже есть Дажьбог, бе бо муж силен”…Он, услышав, что одна египтянка находится в недозволенной связи, старался её уличить, “не хотя отца своего закона разсыпати Сварожа”, наконец обличил её и примерно наказал.”

Сварожыча  ўшаноўвалі і іншыя славянскія плямёны. Па сведчанні Цітмара ў зямлі Рэдароў, у горадзе Рыдзігосце, быў храм, усярэдзіне якога стаялі ідалы. Галоўны з іх быў Сварожыч. Мы не будзем дакранацца пытання, ці быў Сварог агульнаславянскім богам. Словавытворнасць гэтага імя паказвае, што Сварог увасабляў сабою неба і сонца; а гэтыя прадметы пад рознымі імёнамі абагаўляліся не толькі ў славянскіх плямёнаў, але і амаль ва ўсіх натуральных рэлігіях. Відаць, што пісьменнік пачатку XII стагоддзя  аддаваў сабе яснае ўяўленне пра Сварог. Як і Гефест, Сварог быў заснавальнікам шлюбу і богам агню. У Сварога быў сын Сонца Дажбог, які насіў імя па бацьку Сварожыч. Відавочна, так уяўлялі сабе Сварога ў XII стагоддзі. Збліжэнне Сварога з Гефестам, калі ўгледзецца ў яго, зроблена летапісцам не выпадкова. Гефест па паняцці грэкаў быў майстэрскі каваль. Да нашых дзён захавалася падблюдная песня, якая мае такое ж міфалагічнае значэнне, як пра каваля з трыма молатамі, якога дзяўчына просіць скаваць шлюбны ўбор - залаты вянок, пярсцёнак і булавачку, інакш кажучы, уладкаваць яе шлюб. Маем на ўвазе агульнавядомую песню "Ідзе каваль з гамарні"  Ў слове Хрысталюбца агонь завецца Сварожычам. Ці не адбыўся Сварог ад Сварожыча? Суфікс іч пазначае імя па бацьку, прыналежнасць каму-небудзь, напр. Іванаў-іч, сын Івана (Г.І.: але гэта можа азначаць і віч (святы воін, віцязь, віт). Мяркуючы, што слова Сварожыч магло існаваць раней Івана, г.зн. сын раней бацькі. Засведчанае старажытнымі помнікамі найменне бога сонца ў балтыйскіх славян і бога агню ва ўсходніх славян адным і тым жа імем Сварожыч кажа  у карысць здагадкі, што назва Сварог існавала раней, чым Сварожыч, калі не як найменне бога неба, нябеснага круга ці, што найболей верагодна, як назва бажаства першабытнага нестворанага  агню, творцы свету як думае Фамінцын. Да першабытнага бажаства - творцы свету ці наўрад даходзіла свядомасць нашых продкаў; але вельмі верагодна, што імем Сварог яны звалі і шанавалі неба наогул.

Прапануем нашы ўласныя меркаванні адносна імя Сварог, кіруючыся сучасным значэннем слоў. Для тлумачэння слова Сварог карыстаюцца санскрытам і паказваюць на словы Sur - Svar - Svarga. Мы цалкам прызнаём карыснасць і навуковасць такога прыёму, бо карані ўсіх арыйскіх моў могуць быць аб’ясняемы і супастаўляныя з санскрытам; але славяне вылучыліся з агульна  арыйскай сям'і ў адмысловую галіну ў спрадвечную дагістарычную эпоху; на працягу стагоддзяў мова славян, у прыватнасці ўсходніх, паспеў адасобіцца і развіцца цалкам самастойна. Няма сумневу, што наша сучасная мова і наша слова разуменне бліжэй да мовы нашых продкаў X-XII стагоддзяў, чым мова той жа эпохі да санскрыту; дняпроўскія славяне паганскіх часоў верагодна бліжэй да нас, чым да дагістарычных арыйцаў. А таму мы маем права спрабаваць тлумачыць незразумелыя словы нашых продкаў на падставе жывой сучаснай мовы, пакідаючы ў сіле санскрыт і наогул параўнальную філалогію. На падставе сучаснай словавытворнасці слова Сварог можа быць растлумачаны  наступным чынам. Корань слова вар, што азначае: 1) кіпенне (вар-ыва), звараная страва, вар-ка стравы ці варэнне; 2) сонечная спёка (сонца варам варыць, кажуць у Смаленскай губерні пра паўдзённую спёку); 3) распаленая сумесь са смалы і воску для падрыхтоўкі дратвы, нітак, якія ўжываюцца пры шыцці ботаў. Пры пасродку прыстаўкі ўтвараецца слова с-вар. У сучаснай мове назоўнік сварак не ўжываецца, а ёсць слова свар-ка, г. зн. злучэнне, знітоўванне ці скоўванне пры пасродку напальвання на агні двух прадметаў. Старажытнае слова сварка - азначала спрэчку, сварка; першапачаткова гэтыя словы пазначалі таксама злучэнне, сутыкненне процілеглых бакоў. Дзеяслоў з(с)варыць (з(с)варыцца) значыць прыгатаваць на агні страву; ёсць і іншае значэнне: сварыць значыць - скаваць, звязаць. Напрыклад, каваль зварыў падкову. Суфікс ог паказвае на прадмет; але цікава, што ўсе імёны ў мове на ог неадушаўлёныя (пірог, тварог). Такім чынам, слова Сварог паказвае на цяпло, зыходнае ад сонца ці агню, і злучэнне, сутыкненне, дотык з чымсьці. З гэтага мы складаем, што Сварог быў увасабленнем неба, якое дае цяпло і злучанага з зямлёю, г. зн. Сварог - гэта нябесны збор, упрыгожаны цеплатворным сонцам і які абапіраецца на зямлю - гарызонт. Не дарма ў Наўгародскай губерні кажуць - сварба і сварэбны, замест вяселле і вясельны. Але злучэнне неба з зямлёю толькі ўяўнае: вечна датыкаючыся (як нам здаецца), яны ніколі не сыходзяцца. Такім чынам, Сварог - гэта бачнае неба, цвержа са звычайным прыладдзем - сонцам і гарызонтам. Дзеці Сварога - агонь і сонца

Падрыхтавала Галіна Арцемека