Целугу (народ)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Целугу - народ у Індыі, асноўнае насельніцтва штата Андхра-Прадзеш, жывуць таксама ў прылеглых раёнах штатаў Таміл-Наду і Карнатака.

Гонды

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Гонды - назва шэрагу народнасцяў і плямёнаў Цэнтральнай Індыі (марыа, мурыа, бхаттра, дхакар, дорла, койя і інш.), размаўляўшых на дыялектах мовы гондзі  дравідзійскай моўнай сям'і, а таксама на мовах жывучых абапал народаў (хіндзі, маратхі, целугу).  Гонды - найбуйнае племя цэнтральнай Індыі, колькасць больш 4 млн чалавек. Жывуць гонды ў штатах Махараштра, Чхатцісгарх, Андхра-Прадзеш і Арыса, а таксама ў горных і лясістых раёнах сугор'я Чхота-Нагпур, галоўным чынам у акрузе Бастар штата Мадхья-Прадзеш. Паступова асімілююцца суседнімі народамі. Да нядаўняга часу гонды займаліся падсечна-агнявым земляробствам, паляваннем і збіральніцтвам. У сучаснай гаспадарцы ўсё большую ролю адыгрывае аседлае земляробства, развіваюцца рамёствы (апрацоўка металаў, пляценне). У рэлігіі спалучаецца глыбокая пашана індуісцкім і старажытным гондскім бажаствам.

Літаратура

• Народы Южной Азии, М., 1963 (библ.)

(Г.І.: чытач можа запытаць, а з якой нагоды я пішу пра гэтае племя?

1. Сугучнасць назова з беларускімі вёскамі.

2. Дравіды – гэта паклоннікі дрэваў, беларусы  - таксама.

3. Сам назоў дравіды вельмі сугучны з назовам беларускага племені драўляны.

4. Назовы дравідзійскіх плямёнаў – марыа, мурыа, дорла, а таксама жывучых побач з імі маратхі, целугу сугучны таксама з назовамі беларускіх вёсак.

5. Яшчэ вызываюць цікавасць такія назовы, як назовы штатаў Андхра-Прадзеш  і Арыса і акругі Бастар, якія таксама сугучны з назовамі беларускіх вёсак.

Думаю, што гэта не выпадковае супадзенне.)

ГЕНЕТЫКА

Гаплагрупа R1a (Y-ДНК)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Гаплагрупа R1a

Тып   Y-ДНК

Меркаваная дата з'яўлення - 3000 гадоў да н.э.

Меркаванае месца з'яўлення - Сярэдняя Азія ці Ўсходняя Еўропа Продак - Гаплагрупа R1

Нашчадкі - R1a*, R1a1

Характарыстыка мутацый

R1a = SRY10831.2/SRY1532.2, L62, L63.

R1a1 = M17, M198

R1a1a = M56

R1a1b = M157

R1a1c = M64.2, M87, M204

R1a1d = P98

R1a1e = PK5

Тыповыя прадстаўнікі: заходнія і ўсходнія славяне, таджыкі, кіргізы, паўночныя індыйцы

R1a - Y-храмасомная гаплагрупа, распаўсюджана  ва Ўсходняй Еўропе, Сярэдняй і Паўднёвай Азіі.

Паходжанне

Адбываецца ад мутацыі гаплагрупы R1, адбыўшайся  у мужчыны, які жыў  к. 15 000 гадоў таму назад (па дадзеных хуткасці мутацый).

Верагодны распаўсюд - некалькімі хвалямі. Самая значная хваля - к. 3-5 тыс. гадоў назад з чарнаморскіх стэпаў, верагодна злучана з распаўсюдам індаеўрапейскіх моў і курганнай культурай.

Этнагеаграфічны распаўсюд

Найвялікі распаўсюд мае

-        ва Ўсходняй Еўропе: сярод лужычан (63 %), палякаў (к. 56 %), украінцаў (к. 54 %), беларусаў (52 %), рускіх (47 %), татараў 34 %, башкір (26 %) (у башкіраў Саратаўскай і Самарскай вобл. да 48 %);

-        ў Цэнтральнай Азіі: у худжандскіх таджыкаў (64 %), кіргізаў (63 %), ішкашымі (68 %).

-        Умераны распаўсюд у скандынаўскіх краінах (23 % у Ісландыі, 18-22 % у Швецыі і Нарвегіі), у Іране (25 %?).

-        У брахманаў індыйскіх штатаў Заходняя Бенгалія і Уттар-Прадзеш дадзеная гаплагрупа сустракаецца з чашчынёй 72 % і 67 % адпаведна.

Брахманы (Заходняя Бенгалія) - R1a1(72,22%)

Брахманы (Уттар-Прадзеш) - R1a1(67,74%)

Gujars (Кашмір) - R1a1(40,86%)

Пандзіты (Кашмір) - R1a1(19,61%)

Брахманы (Хімачал-Прадзеш) - R1a1(47,37%)

Брахманы (Гуджарат) - R1a1(32,81%)

Кол (Уттар-Прадзеш) - R1a1(14,81%)

Пазваны (Біхар) - R1a1(40,74%)

Сахарыя (Мадхья-Прадзеш) - R1a1(28.07%)

Індыйцы (высшыя касты) - R1a1(45,35%)

Індыйцы- R1a1(28,07%)

Індыйцы- R1a1(15,8%)

Дравіды (Каллар) - R1a1(4%)

Дравіды- R1a1(2,78%)

Целеўты

Краіны пражывання: Расія
Рэгіён пражывання: Еўропа

ЦЕЛЕЎТЫ,  целенгеттер, паяттар, татарлар (саманазва), народ у Расіі (колькасць 3 тыс. чалавек), большасць (каля 2,5 тыс.)  жывуць у сельскай мясцовасці і гарадах Белаўскага, Гураўскага і Новакузнецкага раёнаў Кемераўской вобласці.  Невялікія  групы — ў Зарынскім і Кытманаўскім раёнах Алтайскага краю і Шэбалінскім раёне Рэспублікі Алтай.  Асноўныя  этнаграфічныя  групы ў  XIX веку — бачацкая, томская, алтайская, чумышская. Кажуць на адным з паўднёвых  дыялектаў алтайскай мовы.  Пісьменнасць на рускай графічнай аснове. Большасць вернікаў целеўтаў  —  праваслаўныя. Значная частка прытрымваецца традыцыйных уяўленняў.

Найстаражытныя продкі целеўтаў — плямёны групы целе эпохі старажытных цюрак,  да якіх узыходзіць этнічнае імя народа целеўтаў. У рускіх крыніцах целеўты («белыя калмыкі»)  упершыню згадваюцца ў 1601.

На тэрыторыі рассялення целеўтаў склалася  два асноўных гаспадарча-культурных тыпа: качавых жывёлагадоўцаў  горна-стэпавай зоны і  пешых  паляўнічых  тайгова-стэпавай зоны. Пад рускім уплывам з XVII стагоддзя сярод карэннага насельніцтва  сталі развівацца спецыфічныя формы аселай земляробча-жывёлагадоўчай гаспадаркі.  У XVII — першай палове XVIII векоў  для асноўнай масы целеўтаў  вядучай галіной гаспадаркі  з'яўлялася качавая жывёлагадоўля. Разводзілі коней  і буйную  рагатую скаціну. Традыцыйнымі здабычамі з'яўляліся паляванне, рыбалоўства. Шырокі распаўсюд  мела збіральніцтва (кедравага арэха, сараны, чарамшыны). Пад уплывам рускіх сялян шматлікія целеўты сталі займацца  пчалярствам. З хатніх рамёстваў найвялікае развіццё атрымалі апрацоўка скуры,  дрэва, металу, ткацтва, пляценне, швіва. Апрацоўкай скур, прадзеннем і ткацтвам займаліся жанчыны.

Найболей распаўсюджанай формай сям'і ў целеўтаў была малая манагамная сям'я, хоць меліся і непадзеленыя сем'і.

Тып селішчаў целеўтаў сярэдзіны XIX—XX стст.  стацыянарны. Пераважала вулічная планоўка.  У XIX — пачатку XX стст. характэрнымі тыпамі жылля былі сталыя каркасныя наземныя пабудовы канічнага тыпу з жэрдак  і кары ці бяросты;  сталае паўпадземнае жыллё прастакутнага тыпу — каркасныя ці срубныя — паўзямлянкі (вышынёй 1,5—2 м, з плоскім ці двухсхільнім  дахам); жыллё па ўзоры рускіх сялянскіх хат — вялікія чатырох-пяцісценныя хаты ці хаты на дзве  стапы (дзве каморы, якія падзяляліся халоднымі ці цёплымі сенцамі) з дзвюх - ці чатырохсхільнымі дахамі.

Комплекс традыцыйнай мужчынскай адзежы да пачатку XX стагоддзя амаль не захаваўся, хоць асобныя элементы  гарнітура:  кафтан, цёплы сцеганы халат, розныя выгляды футраў, скураны абутак  без халяў і падэшвы (чарык)  існавалі аж да 1960-х гадоў.  Жаночая адзежа ўключала шаравары з паркалю ці палатна,  доўгая сукенка тунікападобнага пакрою  з накладным святочным нагруднікам,  лёгкі кафтан з ваўнянай ці шчыльнай паркалёвай матэрыі чорнага колеру, шаўковыя святочныя халаты. Цёплая верхняя  адзежа — сцеганы халат і футры.

Галаўныя ўборы — шапкі  канічнай формы са сцеганай матэрыі з абабітым аксамітам закаўрашом і пэндзлем на верхавіне і зімнія шапкі з аўчыны з бабровай ці сабалінай аблямоўкай, а таксама пакупныя паркалёвыя і шаўковыя хусткі яркіх колераў. Жанчыны  насілі  накосныя  ўпрыгожванні, завушніцы з медзі ці срэбра, кольцы, пярсцёнкі, бранзалеты, брошкі. Традыцыйная  жаночая  адзежа ў значнай меры выкарыстоўваецца да цяперашняга часу.

Традыцыйная ежа целеўтаў уключала шматлікія  стравы з конскага і баранавага мяса і малака. Значнае месца ў рацыёне займалі таксама прадукты палявання, рыбалоўства і збіральніцтва. Да цяперашняга часу распаўсюджаны традыцыйныя стравы — тутмаш  (баранавы булён з адвараным  і дробна пакрышаным  цестам,  цыбуляй, мясам), каўбаса з авечай ці конскай крыві (кан) з даданнем  цыбулі  ці  часныку,  цьергом — авечыя кішкі, начыненыя  кавалачкамі  сэрца, печані, лёгкага і сала, булёны і супы з байбакоў, суркоў, барсукоў, вяленае конскае мяса, засолены падшыйны  тлушч каня. Традыцыйнай стравай лічацца таксама вялікія ў форме паўмесяца пельмені  і шматлікія мучныя вырабы.  З малочных прадуктаў рыхтаваліся традыцыйныя напоі: айран, чэгень, малочная гарэлка — аракы, а таксама адтопленае малако, сыры, смятана і інш.

Істотнае месца ў духоўнай культуры целеўтаў  займае фальклор. Найболей манументальны жанр фальклору целеўтаў — гераічны эпас («Алтай Куўчун», «Козійка і Баян-Слу» і інш.). Выканаўцамі эпічных твораў былі казачнікі — «кайчы». Распаўсюджаны гістарычныя паданні, асвятляўшыя падзеі часоў целеўтска-джунгарскіх войн, і інш.

Шматстайны музычны фальклор: гістарычныя, абрадавыя, танцавальныя песні, вясновыя гульні са спевам — табыр. Рытуальны фальклор уключае благапажаданні  (алкыш), злучаны  з сямейна-побытавымі (вясельнымі, радзільнымі і інш.) абрадамі. Найстаражытны жанр вусновай творчасці, узыходны да старажытнацюркскага  эпаса, — пахавальныя плачы (сыгыт). Творамі культавага фальклору з'яўляюцца шаманскія загавары, звароты да сямейных і радавых ахоўнікаў.

Крыніца: http://narodimira.ru/aziya/236-galeshy

Цельталі

Краіны пражывання: Мексіка
Рэгіён пражывання: Паўночная Амерыка

ЦЕЛЬТАЛІ,  цендалі, сендалі, сельтала (саманазва — «прыйшоўшыя  з боку», «новапрыбыўшыя»), індзейскі народ, адзін з народаў майя ў Мексіцы (усход штата Чяпас). Колькасць каля 64 тыс. чалавек. Кажуць на мове цельталь  заходняй галіны сям'і майя; тры дыялекты  адпавядаюць  этнаграфічным групам: бачаоле (паўночны), горных цельталі (цэнтральны) і раўнінных (паўднёвы). Каля паловы кажа таксама па-іспанску.  Вернікі — каталікі, захоўваюцца таксама традыцыйныя вераванні.

Да іспанскай заваёвы XVI стагоддзя  гарады-дзяржавы цельталі (Уэўтан, Кулуакан і інш.) знаходзіліся ў падначаленні ў ацтэкаў. Цельталі аказалі  разлютаваны супраціў  іспанскім заваёўнікам, неаднаразова паўставалі. Традыцыйныя заняткі — ручное падсечна-агнявое земляробства (кукуруза, фасоль, гарбузы, цукровы трыснёг, гародніна), паляванне, рыбалоўства, пчалярства;  разводзяць таксама курэй і свінняў. Мужчыны працуюць па найманні  на кававых плантацыях. Традыцыйныя рамёствы — ганчарства, ручное ткацтва, пляценне і інш. Поўсць і вырабы з яе купляюць у цоцілей. Мужчыны носяць кароткія парткі, кашулю да каленаў, падперэзаную  чырвоным ваўняным ці баваўняным поясам, у гарах — цёмны ў белую паласу чамарра (понча), сандалі; саламяны капялюш з востраканцовым верхам па святах упрыгожваецца стужкамі. Старэйшыны і іншыя службовыя асобы пад капялюш завязваюць яркую хустку, праз плячо перакідаюць палатно з геаметрычным арнаментам, носяць адначасова па некалькі тканых торбаў.  Жанчыны носяць цёмныя запашные спадніцы з чырвоным поясам, белыя уіпілі (па святах — арнаментаваныя), рэбосо (святочныя — белыя з карункамі і фрэнэлямі),  у валасы ўплятаюць чырвоныя ваўняныя ніткі. Традыцыйная адзежа кожнай абшчыны мае свае асаблівасці. Распаўсюджана пакупная адзежа крэольскага тыпу. Сям'я вялікая і малая, шлюб патры - і неалакальны. Распаўсюджаны адпрацоўка (да года) і выкуп за нявесту. Палігінія рэдкая. Захоўваюцца патрылінейныя лініджы і кланы, буйныя селішчы падзяляюцца на 2 аўтаномных, часта эндагамных квартала — кальпулі; іх правадыры і 4 вярхоўных жраца-знахара ўваходзяць у раду абшчыны. Сустракаецца таксама дзяленне абшчын на тры экзагамных фратрыі (па некалькі дзясяткаў лініджэй у кожнай). Кожны лінідж мае  свае могілкі і свяцілішча. Месцамі захоўваецца звычай пахавання пад падлогай жылля. Захоўваюцца даіспанская міфалогія, фальклор і традыцыйныя вераванні: культ богаў дажджу, крыжоў (сямейных і супольных ахоўнікаў), продкаў, «размаўляўных святых» (сямейных аракулаў, якія захоўваюцца ў скрыначках на хатніх алтарах),  гор, у першую чаргу гары Ікаў Ахаў («Уладар ветра»), багіні азёр (штогод ёй прыносяцца ахвяры: кідаюць у возера новыя адзенні і ўпрыгожванні), нагуалізм, вядзьмарства, знахарства (лячэбныя рытуалы праходзяць у паравых лазнях) і інш. Асноўныя святы — Новы год, калі змяняюцца рытуальна-грамадзянскія лідары абшчын, дні каталіцкіх святых — патронаў абшчыны.

Крыніца: http://narodimira.ru/aziya/236-galeshy

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з целугамі

в. Целякі> Менская вобласць > Мядзел>Нарачскі

в. Целешавічы>Менская вобласць > Койданава > Старынкаўскі

в. Целякова> Менская вобласць > Узда >Целякоўскі

в. Целехі>Менская вобласць > Стаўбцы >Налібоцкі

в. Целядовічы> Менская вобласць > Копыль > Бабаўнянскі

в. Целевічы>Менская вобласць > Стаўбцы > Кастрычніцкі

в. Целешы> Віцебская вобласць > Глыбокае > Ломашаўскі

в.  Цялятнікі > Віцебская вобласць > Паставы > Камайскі

в. Целіна> Віцебская вобласць > Паставы > Яраўскі

в. Целінава> Віцебская вобласць > Паставы > Камайскі

х. Целешы> Віцебская вобласць > Браслаў > Друеўскі

в.  Целешоўшчына >Віцебская вобласць > Сенно > Студзенкаўскі

в. Целепні >Віцебская вобласць > Бешанковічы > Рубежскі

в. Целепы >Віцебская вобласць > Бешанковічы > Рубежскі

в. Целешава> Віцебская вобласць > Гарадок >Стадолішчанскиі

в. Целічына >Віцебская вобласць > Ушачы > Ушацкі

в. Целенцеева>Віцебская вобласць > Полацак >Усценскі

в. Теляки > Віцебская вобласць > Паставы > Курапольскі

в. Цялятнікі > Віцебская вобласць > Паставы > Мягунскі

в. Целешы>Віцебская вобласць > Докшыцы >Параф’янаўскі

х. Целешы > Віцебская вобласць > Браслаў > Друйскі

в. Цялепы>Віцебская вобласць > Бешанковічы > Верхнякрывінскі

в. Цялошы >Віцебская вобласць > Віцебск >Шапечынскі

в. Целешоўка>Магілёўская вобласць > Горкі >Паршынскі

в. Целуша> Магілёўская вобласць > Бабруйск > Целушскі

в. Целешы>Магілёўская вобласць > Слаўгарад > Гіжэнскі

в. Целяткава>Магілёўская вобласць > Мсціслаў > Селецкі

в. Цель > Магілёўская вобласць > Асіповічы > Пратасевіцкі

в. Цележышкі >Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Гродзінскі

в. Целякі >Гарадзенская вобласць > Свіслач >Паразоўскі

в. Целякі >Гарадзенская вобласць > Смаргонь >Вішнеўскі

в. Цельмукі> Гарадзенская вобласць > Масты > Мікелешчынскі

в. Целькаўшчына>Гарадзенская вобласць > Іўе > Гераненскі

в. Целешы>Гомельская вобласць > Гомель > Целешаўскі

в. Целуйкі>Гомельская вобласць > Брагін >Астраглядаўскі

в. Целякі>Брэсцкая вобласць > Жабинка > Азяцкі

в. Цельмы-1 > Брэсцкая вобласць > Брэст > Цельмінскі

в. Цельмы-2 > Брэсцкая вобласць > Брэст > Цельмінскі

гп Целеханы >Брэсцкая вобласць > Івацэвічы

Прозвішчы: Целіц,  Цялінскі, Цяліца – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Целеш, Целічкін, Целічка, Целіцкін

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Телешевич Абраш, т. 116 адв.
Телешевич Мандын, т. 116
Телитинич Левон, мяшч. г. Полацк 223

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з целугамі

Cielecin, г. Целяцін - Прусія

Целе - Нижняя Саксонія

Klagenfurth, г. Целавец - Харутанія 
Целаві — Грузія
Цель-Авіў — Ізраіль

Герб Цяля- прыватнаўласніцкі герб

МІФАЛОГІЯ.

Целепіну (бог)

Целепіну - бог ураджая і ўрадлівасці ў хетаў, першапачаткова адносіўшыйся да пантэона богаў у хатаў.

У хатаў  Целепіну быў сынам бога навальніцы Тару і багіні Сонца (Арына), мужам Хацепіну, дачкі бога мора. Як сын бога навальніцы, Целепіну валодаў таксама ўладай над громам, маланкай і дажджом, што спрыяла абрашэнню палёў і вырастанню травы. Знакам бога Целепіну быў дуб, а яго культавым цэнтрам - горад Тавана.

Легенда пра Целепіну з'яўлялася часткай рытуалу па задабрыванню богаў у цяжкія часы. Яна захавалася да нашых дзён ва ўрыўках і розных версіях. Пачатак апавядання адсутнічае, аднак з наступнага тэксту ясна, што бог Целепіну раптам знік. З-за гэтага ў агменях загас агонь, богі і людзі пачуваліся сябе знясіленымі, авечкі і каровы перасталі карміць сваіх дзіцянятаў, збожжа больш не спела. Бог Сонца  адправіў пасланцаў да арла і богу ветра з тым, каб яны дапамаглі ў вышуку Целепіну, аднак іх старанні апынуліся беспаспяховымі. Урэшце маці богаў Ханнаханна паслала на пошукі пчалу. Пчала знайшла мірна спячага Целепіну і, не доўга думаючы, уджыгнула яго, каб абудзіць.  Абудзіўшыйся такім спосабам бог прыйшоў у лютасць і прычыніў шкоды яшчэ больш, чым было, пакуль ён спаў. Нават богі былі напалоханы. Для ўтаймавання  расхадзіўшагася Целепіну была выклікана чараўніца Камрушэра. Пры дапамозе загавораў ачысціла яна бога ўраджая ад злосці і благога настрою. Целепіну вярнуўся, і зямля зноў стала ўрадлівай.

“Цялёпа”

Для агульнага задавальнення цялёпа выкрадае кашу, а гурт дзяцей звычайна кідаецца лавіць злодзея. Ён жа стараецца папасці ў той хлеў, дзе бралі гной. Там, пад агульны смех усе наперахват хапаюць кашу, а гаршчок разбіваюць.

29 ЧЭРВЕНЯ – ГНОЙНАЯ ТАЛАКА.

29/16. Ціхан, Яўтропій.

Ціхан- дзень заканчэння севу жыта і пачатак вывазу гною. На Смаленшчыне гаварылі: “Не поле корміць, а ніва. Зямля прыпавольвае свой рух на арбіце, і ў народзе Ціхан наводзіць асацыяцыю на ціхі дзень. “На святога Ціхана сонца ледзьве дыхае”.

Канец позніх яравых пасеваў.

У гэты дзень уладкоўвалі баль для працаўнікоў, якія ўгнойвалі палі.

"Дзе лішняя гною калыжка, там лішняя хлеба каўрыжка."

"Дай Зямлі гной, а коням - авёс".

І сонца цішэй ідзе, і птушка ў гэты дзень не спяе.

Да святога Ціхана звярталіся за дапамогай пры зубным болі.

Дзень Ціхана - вазі гной на пар.

На Ціхана талака на гнойніцу. Гной густы, і свіран не пусты.

Чысцілі хлявы, двары запар, абедаць садзіліся часта агульным застоллем.

На Ціхана ды на Мануіла сонца застойваецца

Па народных назіраннях, з гэтага дня пачынаюць заціхаць птушкі, акрамя салаўя і зязюлі, якія быццам толькі спяваюць да Пятрова дня, казалі: "На Ціхана пявучыя птушкі заціхаюць". "На Ціхана сонца ідзе памалу", "У Зямлі за год самы ціхі ход". У гэты дзень уладкоўвалі баль для працаўнікоў, якія ўгнойвалі палі.

Частавалі іх абедам, віном і брагаю, звычайна песні і гульні сканчаліся  баляваннем. А гэтыя людзі былі вельмі патрэбныя, таму што: "Гной адвязём - так і хлеба прывязём", "Здабудзь дзедаўскага гною, снапы валіцца будуць з возу".

29 чэрвеня -Талака.

Птушкі заціхаюць - час збіваецца.

Кветкі ды птушкі служылі нашым продкам аднымі з галоўных прадракальнікаў часу.

Вось такімі былі і застаюцца прыродныя гадзіны:

Ледзь займаецца дзень, абуджае мір салаўіны пошчак.

Спі спакойна, стулі вочы - яшчэ толькі дзве гадзіны.

"Ку-ку! Ку-ку!" - Зязюля лета праракае. Яшчэ толькі тры гадзіны ночы.

Заспявала пеначка, аўсянкі і шпакі, чутны галасы - на двары раніца. Чатыры гадзіны.

"Чык-чырык!" - крычыць верабей. Шэсць гадзін!  Ці не пара даіць кароў?

Выйшаў у сад-агарод - бульба адкрыла зялёныя кветкі. Значыць, пайшла сёмая гадзінка.

Прынёс з рэчкі вады, гарбаткай нацешыўся.

Як залатыя пятакі, на градзе кіпцікі, не адарваць вока! Значыць, часу дзявятая гадзіна.

Поўдзень. Досыць клопатаў. Зачыняе сваю кветку асот. Прыйшоў абед.

Тры гадзіны дня. Прыбрала, закрыла свае кветкі бульбяная града.

Спяшыць гаспадыня,  гоніць сваіх дочак на горку пакараць птушак:

Ластаўкі-касаткі, гарыхвосткі-краснахвосткі, валасянкі-пяструшкі!

Не трымайце сонца, скаціце з Краснай горкі!

ТАЛАКА

У гэты дзенъ -"гнаявая" талака. Талака - гэта збор сялян да аднаго двара па закліку для дружнай працы. Вываз гною разам на прыбраныя ад зімовага збожжа поля - праца не з лёгкіх і, вядома, брудная. Але вясёлая. На талаку збіраліся дзеці з шасці-сямі гадоў, дзяўчаты і хлопцы, бабы... Цяжка двузубымі віламі паднімаць пласты гною, грузіць іх у вазок. Вядома ж гэта было справай мужчынскай. На каня конна садзіўся падвознік - хтосьці з дзятвы. Ён правіў каня да поля. Згружаць і звальваць гной з калёс - было бабінай справай.

А ужо звалены ў кучы гной раўнамерна раскідваць па полі - гэта была праца падлеткаў, дзяўчат і хлопцаў. Да абеду праца спынялася, і гаспадар частаваў працаўнікоў пірагамі ды блінамі, капустай ды піражкамі. Абавязкова падаваўся квас. Пасля  адпачынку праца аднаўлялася.

Па канчатку працы гаспадар зноў частаваў памочнікаў, але да ўсяго пачастунка варылася яшчэ і каша. Яе падавалі ў гаршках, да яе належыла выставіць масла і піва.

ВЯСКОВАЕ БАГАМОЛЛЕ

Славіліся вясковыя Багамоллі. Гэтае вясковае свята было прысвечаны памяці святога, у гонар якога была пабудавана найблізкая царква або ўладкавана прыбудоўка ў ёй. У гэты дзень вёска да вёскі ў госці ехала, дзеўкі пакрасавацца, на арэлях пагушкацца, у карагодах пахадзіць... Хлопцы - нявест прыгледзець.

З раніцы ў хаце завіруха. Вакол панавешаны, раскладзены на лаўках дзявоцкія ўборы. У матуляў клопат: трэба выпрасаваць нямала кашуль, паддзёвак,спадніц.

Але ўсяму гулянню начала - набажэнства.

(Г. І.: Ці не ёсць гэта фрагменты ушанавання Бога ураджая і ўрадлівасці Цялепы ці Целепіну?).

Падрыхтавала Галіна Арцёменка.