Башкір, стрэлачнік на Трассібірскай магістралі. Фота С.М.Пракудзіна-Горскага, 1909-1915 гг

Башкіры (саманазва – баш Корт) - цюркскі народ, карэннае насельніцтва Рэспублікі Башкартастан. Жывуць таксама ў Чалябінскай, Арэнбургскай, Курганскай, Свярдлоўскай, Самарскай і Саратаўскай абласцях і Пермскім краі. Кажуць на башкірскай мове. Веруючыя башкіры - мусульмане-суніты.

Этнагенез башкіраў надзвычай складаны. Паўднёвы Ўрал і прылеглыя стэпы, дзе адбылося фармаванне народа, здаўна былі арэнай актыўнага ўзаемадзеяння розных культур і моў. У другой палове I тысячагоддзя да н. э. на поўдні Башкірыі жылі іранамоўныя жывёлагадоўцы сарматы, на поўначы - земляробча-паляўнічыя плямёны анань’інскай культуры, продкі фіна-вугорскіх народаў. У I тысячагоддзі н. э. пачынаецца пранікненне на Паўднёвы Ўрал цюркскіх качэўнікаў, да канца I тысячагоддзя якія занялі ўсю Башкірыю. Выцесніўшы і збольшага асіміляваўшы першабытнікаў, цюркскія плямёны, відавочна, адыгралі вырашальную ролю ў складанні мовы, культуры і фізічнага аблічча башкіраў.

Да IX-X стагоддзяў  узыходзяць першыя пісьмовыя звесткі пра башкіраў. Так напрыклад апісваў Ібн Фадлан  башкір у сваёй справаздачы:

Потым мы ехалі некалькі дзён і пераправіліся праз раку Джаха, потым пасля яе праз раку Азхан, потым праз Баджа; потым праз Самур, потым праз Кабал, потым праз раку Сух, потым праз раку Ка(н)джалу, і вось мы прыбылі ў краіну народа турак, званага аль-Башгірд. Мы сцерагліся іх з найвялікай асцярожнасцю, таму што гэта горшыя з турак, самыя брудныя з іх і больш іншых якія замахваюцца на забойства. Сустракае чалавек чалавека, адсякае яму галаву, бярэ  яе з сабой, а яго (самога) пакідае. Яны голяць свае бароды і ядуць вошай, калі якая-небудзь з іх будзе злоўлена. Хто-небудзь з іх дэталёва даследуе шво сваёй курткі і разгрызае вошай сваімі зубамі. Сапраўды, быў з намі адзін з іх, які ўжо прыняў іслам, і які служыў у нас, і вось я ўбачыў адну вош у яго адзежы, ён раздушыў яе сваім пазногцем, потым з'еў яе.

Ён (Ібн-Фадлан) сказаў: (а вось) меркаванне якое ўхіляецца (ад праўды), кожны з іх выразае кавалак дрэва, велічынёй з фалл і вешае яго на сябе, і калі захоча адправіцца ў вандраванне ці сустрэне ворага, то  цалуе яго (кавалак дрэва), ушаноўвае яму і кажа: "О, спадар, зрабі мне то-та і то-та". І вось я сказаў перакладніку: "Спытай каго-небудзь  з іх, якое ў іх апраўданне (тлумачэнне) гэтаму і чаму ён зрабіў гэта сваім спадаром (богам)?" Ён сказаў: "Таму, што я выйшаў з падобнага гэтаму і не ведаю адносна сябе самага іншага творцы, акрамя гэтага". З іх сёй-той кажа, што ў яго дванаццаць спадароў (богаў): у зімы спадар, у лета спадар, у дажджу спадар, у ветра спадар, у дрэў спадар, у людзей спадар, у коней спадар, у вады спадар, у ночы спадар, у дня спадар, у смерці спадар, у зямлі спадар, а спадар, які ў небе, самы большы з іх, але толькі ён аб'ядноўваецца з імі (астатнімі багамі) у згодзе, і кожны з іх ухваляе тое, што робіць яго таварыш. Алах найвышэй таго, што кажуць ганебныя, вышынёй і веліччу.

Ён (Ібн-Фадлан) сказаў: мы бачылі, як (адна) група ўшаноўвае змеям, (другая) група ўшаноўвае рыбе, (трэцяя) група ўшаноўвае жураўлям, і мне паведамілі, што яны (некалі) вялі вайну з адным народам з ліку сваіх ворагаў, што яны (ворагі) звярнулі іх (башкір) ва ўцёкі і што жураўлі закрычалі ззаду іх (ворагаў), так што яны спалохаліся і самі былі звернутыя ва ўцёкі, пасля таго, як прымусілі ўцякаць (башкір), і таму яны  (башкіры) ушаноўваюць жураўлям і кажуць: "Гэтыя (жураўлі) наш спадар, бо ён прымусіў уцякаць нашых ворагаў", і таму яны ўшаноўваюць іх (і зараз).

Да гэтага часу, верагодна, завяршаецца фармаванне асноўнага ядра народа. У этнагенезе башкіраў удзельнічалі агуза-печанежскія плямёны, волжска-камскія  балгары, пазней – кыпчакі  (XI-XIII стагоддзе) і некаторыя мангольскія плямёны (XIII-XIV стагоддзі). Пасля разгрому Залатой Арды башкіры апынуліся пад уладай Казанскага, Нагайскага і Сібірскага ханстваў. Далучэнне да Маскоўскай дзяржавы (1552-57), скончыла з раз’яднанасцю плямёнаў, спрыяла згуртаванню башкірскай народнасці.

Асноўным заняткам башкіраў у мінулым была качавая жывёлагадоўля; былі распаўсюджаны паляванне, бортніцтва, з рамёстваў - ткацтва, выраб войлака, вытворчасць безворсавых дыванаў, гафт, апрацоўка скуры. У XVII-XIX веках башкіры перайшлі да земляробства і аселага жыцця. Тыпы жылля разнастайныя, пераважаюць зрубныя, плетнёвыя  і саманныя, ва ўсходніх башкіраў у мінулым - войлакавая юрта ("тырмэ"). Адзежу шылі з аўчыны, даматканых і пакупных тканін; былі распаўсюджаны розныя ўпрыгожванні з каралаў, пацерак, ракавін, манет.

Колькасць башкіраў

У праграме Першага ўсеагульнага перапісу насельніцтва Расійскай Імперыі 1897 года пытанне пра нацыянальную прыналежнасць напроста не задавалася. Разам з тым наяўнасць пытання пра родную мову і веравызнанне  дазваляе даволі праўдзіва  вызначыць лікавы склад той ці іншай нацыянальнасці. У 1897 годзе  1 321 363 подданых Расійскай Імперыі паказалі як родную  мову башкірскую.  У губернях гістарычнага рассялення пражывала 99,2 % башкір усёй імперыі: ва Ўфімскай 899910, Арэнбургскай 254561, Пермскай 85395, Самарскай 57242, Вяцкай 13909 чалавек.

Колькасць башкіраў па дадзеных перапісаў насельніцтва (чалавек):

Рэзка ўзросшая колькасць башкіраў у выніках апошняга перапісу насельніцтва тлумачыцца феноменам змены ідэнтычнасці.  Частка татараў якія жывуць у Башкартастане запісаліся башкірамі пад уздзеяннем адміністрацыйных дзеянняў кіраўніцтва рэспублікі.

Спасылкі

• Статья «Башкиры» из краткой энциклопедии Башкортостана
• Статья «Башкиры» из энциклопедического словаря Брокгауза и Ефрона (том 3, С.-Петербург, 1891, стр.225-240).
• Статья «Башкиры» из библиотеки www.cultinfo.ru
• История башкирского народа в преданиях и легендах
• РАИЛЬ ГУМЕРОВИЧ КУЗЕЕВ. ПРОИСХОЖДЕНИЕ БАШКИРСКОГО НАРОДА. ЭТНИЧЕСКИЙ СОСТАВ, ИСТОРИЯ РАССЕЛЕНИЯ
• Этногенез башкир. Рим Янгузин доктор исторических наук
• Игорь КУЧУМОВ КРЮЧЬЯ ПОД РЕБРО ИСТОРИИ

ГЕНЕТЫКА

Гаплагрупа R1a (Y-ДНК)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Гаплагрупа R1a

Тып   Y-ДНК

Меркаваная дата з'яўлення - 3000 гадоў да н.э.

Меркаванае месца з'яўлення - Сярэдняя Азія ці Ўсходняя Еўропа Продак - Гаплагрупа R1

Нашчадкі - R1a*, R1a1

Характарыстыка мутацый

R1a = SRY10831.2/SRY1532.2, L62, L63.

R1a1 = M17, M198

R1a1a = M56

R1a1b = M157

R1a1c = M64.2, M87, M204

R1a1d = P98

R1a1e = PK5

Тыповыя прадстаўнікі: заходнія і ўсходнія славяне, таджыкі, кіргізы, паўночныя індыйцы

R1a - Y-храмасомная гаплагрупа, распаўсюджана  ва Ўсходняй Еўропе, Сярэдняй і Паўднёвай Азіі.

Паходжанне

Адбываецца ад мутацыі гаплагрупы R1, адбыўшайся  у мужчыны, які жыў  к. 15 000 гадоў таму назад (па дадзеных хуткасці мутацый).

Верагодны распаўсюд - некалькімі хвалямі. Самая значная хваля - к. 3-5 тыс. гадоў назад з чарнаморскіх стэпаў, верагодна злучана з распаўсюдам індаеўрапейскіх моў і курганнай культурай.

Этнагеаграфічны распаўсюд

Найвялікі распаўсюд мае

-        ва Ўсходняй Еўропе: сярод лужычан (63 %), палякаў (к. 56 %), украінцаў (к. 54 %), беларусаў (52 %), рускіх (47 %), татараў 34 %, башкір (26 %) (у башкіраў Саратаўскай і Самарскай вобл. да 48 %);

-        ў Цэнтральнай Азіі: у худжандскіх таджыкаў (64 %), кіргізаў (63 %), ішкашымі (68 %).

-        Умераны распаўсюд у скандынаўскіх краінах (23 % у Ісландыі, 18-22 % у Швецыі і Нарвегіі), у Іране (25 %?).

-        У брахманаў індыйскіх штатаў Заходняя Бенгалія і Уттар-Прадзеш дадзеная гаплагрупа сустракаецца з чашчынёй 72 % і 67 % адпаведна.

Анань’інская культура

Анань’інская культура - археалагічная культура канца VIII-III стст. да н. э., распаўсюджана на тэрыторыі Сярэдняга Паволжа (ад ракі Ветлугі да Ульянаўска) і ў басейне ракі Камы. На паўднёва-усходняй перыферыі помнікі культуры размяшчаюцца па берагах ніжняй плыні ракі Белай, ад яе вусця да горада Бірска (гарадзішчы Новакабанаўскае, Какрыкуль, Петэр-Тау, Аначаўскае, Тра-Тау, Трыкольскае, Новабіктаўскае, селішча Бірскае, магільнік Таш-Елга). У Волга-Кам’е і больш паўночных раёнах помнікі культуры размяшчаюцца аж да Пячорскага Прыпаляр’я.

Назва дадзена па першым адкрытым магільніку ў сяла Анань’іна каля Елабугі Татарстана, раскапанаму П. В. Алабіным і І. В. Шышкіным у 1858.

У Паволжжы і Ніжнім Прыкам'і сляды Анань’інскай культуры губляюцца у VI ст. да н. э., у астатніх раёнах - у III-II стст. да н. э.

Археалагічныя помнікі Анань’інскай культуры

Вядомы неумацаваныя  селішчы, гарадзішчы і магільнікі. На селішчах і гарадзішчах знойдзены рэшткі наземнага бярвеністага жылля (пляц 10x5 м; 12х4 м). Акрамя таго, на селішчы Канецгор выяўлены падзеленыя на секцыі доўгія хаты з размешчанымі па іх падоўжнай восі агменямі. Насельніцтва займалася жывёлагадоўляй і земляробствам, а таксама паляваннем і рыбалоўствам. Вялікае развіццё атрымалі чорная і каляровая металургія, бронзаліцейная  і кавальская справа, займаліся і ткацтвам, прадзеннем, апрацоўкай косткі і скуры, вырабам посуду. Характэрна кругладонная кераміка з ямачным і шнуравым арнаментам. На селішчах знаходзяць шмат вырабаў з косткі, злучаных галоўным чынам з паляваннем (розных формаў наканечнікі стрэл, гарпуны, наканечнікі матык). Пахавальныя помнікі прадстаўлены бескурганнымі магільнікамі, часам вельмі шырокімі (Старэйшы Ахмылоўскі магільнік утрымоўваў больш 1100 пахаванняў). На самых ранніх з іх (напрыклад, I Мардоўскі) у баку ад магіл знаходзіліся групы каменных стэл з малюнкам зброі. У VI-V стст. да н. э. іх змянілі стэлы на магілах, часам з малюнкам мужчын са зброяй ці без яе. Пануе абрад інгумацыі  у магілах-ямах, над якімі ўзводзіліся драўляныя зрубы-хаткі. Пераважалі адзінкавыя пахаванні, але вядомыя парныя і калектыўныя, прадстаўлены рассечаныя (паўторныя) і частковыя (пахаванні чэрапаў). Пахаванні ў шэрагу выпадкаў суправаджаліся мясной, пакладзенай на дарогу ежай, (мужчыны - канінай, жанчыны - ялавічынай) і рознымі прадметамі, уключаючы гліняныя пасудзіны. У мужчынскіх пахаваннях звычайна знаходзяць зброю, прылады працы (дзіда, кельт, меч, кінжал, наканечнікі стрэл, клявец) і ўпрыгожванні. У жаночых магілах сустракаюцца ўпрыгожванні (бранзалеты, грыўні, наборы з бляшак і трубачак-нізак, якія нашываліся на скураное галаўное венца). Для ранняга перыяду Анань’інскай культуры было характэрна суіснаванне бронзавых і жалезных прылад працы і зброі. Вядомы таксама крэмневыя наканечнікі стрэл і скрабкі. На Анань’інскую культуру аказалі вялікі ўплыў культуры Каўказа (калхіда-кобанская), скіфская і ўсходнія культуры качэўнікаў стэпаў Еўразіі. Асабліва значнымі былі сувязі анань’інцаў з носьбітамі культур Каўказа (шматлікія імпартныя вырабы). Усталявана, што тэхналагічныя прыёмы апрацоўкі жалеза ўзыходзяць менавіта да каўказскіх традыцый.

Паходжанне

Пытанне пра генэз анань’інскай культуры на сённяшні дзень застаецца дыскусійным. У 1960-х гг. дыскусія вялася, галоўным чынам, пра суадносіны мясцовага, познебронзавага  і прышлага, заходнесібірскага  кампанентаў. А.Х. Халікаў  меркаваў "вырастанне" анань’інскай культуры з позняга этапу прыказанскай, з чым актыўна не згаджаліся О.Н. Бадэр і В.П. Дзянісаў. Пункт гледжання пра вырашальную ролю зауральскіх плямёнаў у фармаванні анань’інскай культуры адстойваў В.Ф. Генінг. Пазней ў якасці  асновы фармавання варыянтаў анань’інскай культуры сталі таксама разглядацца лебяжскія і быргындынскія  старажытнасці.

Антрапалагічны тып

Анань’інцы былі яркавыражанымі мангалоідамі: нізкарослыя і пласкатварыя.

Мова

Анань’інцы, відаць, прыналежалі да фіна-вугорскай моўнай групы. Ёсць гіпотэза, атаясамляўшая іх з ціссагетамі  або з агрыпеямі, пра якія згадвае старажытнагрэцкі гісторык Герадот, змяшчаўшы іх да паўночнага ўсходу ад скіфаў і сарматаў.Ва ўсходняй частцы басейна ішло фармаванне удмурцкіх плямёнаў, у заходняй складаліся плямёны марыйцаў, на поўначы  - плямёны комі

Нататкі

Літаратура

(Г.І.: з пададзенага матэрыялу бачна, што 26% башкіраў зусім не мангалоіды, а індаеўрапейцы (арыі).  Старажытнейшая культура башкіраў мае вельмі шмат элементаў культуры індаеўрапейцаў.)

Каці

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Каці  (башгалі, камката-віры) - найбуйны прадстаўнік нурыстанскай моўнай групы. Распадаецца на некалькі дыялектаў: усходні і заходні ката-вары, камвіры  і мумвіры (апошнія часам разглядаюцца як самастойныя мовы).

Камката-віры  ставіцца да нурыстанскай групы індаіранскай галіны індаеўрапейскіх моў.

На камката-віры  кажуць плямёны ката, ком, мумо, ксто і шэраг драбнейшых плямёнаў у Афганістане і Пакістане. Усяго размаўляўшых - каля 18700 чалавек у племі ката (15000 у Афганістане і каля 3700 у Пакістане), і каля 5500 (па іншых дадзеных больш 10000) у племі ком.

Узровень пісьменнасці нізкі. На адным з дыялектаў у Афганістане ажыццяўляецца радыёвяшчанне.

Крыніца -

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B8»

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з башкірамі

в. Башкіраўка  > Магілёўская вобласць > Шклоў >Гарадзецкі

в. Башары>Магілёўская вобласць > Мсціслаў > Ракшынскі

в. Башні > Віцебская вобласць > Шуміліна >Светласельскі

в. Башні > Віцебская вобласць > Шуміліна >Лоўжанскі

в. Башарава>Віцебская вобласць > Талочын > Волкавіцкі

в. Бошня>Брэсцкая вобласць > Іванава > Крытышынскі

п. Баштан  > Гомельская вобласць > Гомель >Грабаўскі

в. Башыца > Гомельская вобласць > Чачэрск > Меркулавіцкі

Прозвішчы: Башаў, Башылаў, Башыраў, Башкін, Башкіркін, Башкіраў, Башкірцаў, Башураў, Башуцін, Башуткін, Башмакоў.

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Башконьская Гринковая, б. Крэускага цi Свiрскага хар. Вiленскага в-д. 43 адв.

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з башкірамі

Башкірыя – рэспубліка ў Расіі.

Башка-Вада

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Башка-Вада на карце Харватыі

Башка-Вада - муніцыпалітэт у Харватыі ў жупаніі Спліт-Далмація. Яго насельніцтва - 2,924 чалавек (па перапісе 2001 гады), 95,5 % - Харваты. Башка-Вада размешчана на Адрыятычным узбярэжжы Далмаціі  у 10 кіламетрах на паўночны ўсход ад Макарскі.

Першае згадванне Башка-Вады ставіцца да 1688 года, калі на геаграфічнай карце "Coranelli" была адзначана  Баска (італ. Basca). Гэта была маленькая вёска, жыхары якой займаліся сельскай гаспадаркай і рыбалоўствам.

Назва "Башка-Вада" з'яўляецца міфалагічнай  і злучана з Бістонам (ангел.), сынам Арэса, грэцкага бога вайны, і Калліопы, багіны вады. У старажытнасці тут знаходзіўся ваенны форт, а таксама непадалёк вялікая колькасць крыніц. Археалагічныя раскопкі сведчаць пра тое, што селішча на гэтым месцы існавала яшчэ ў часы Рымскай імперыі. У пахаваннях знайшлі  урны, лямпы, каштоўнасці, манеты з профілем Аляксандра Поўначы Аурэлія і надмагільныя камяні з імёнамі 13 жыхароў Башка-Вады.

МІФАЛОГІЯ

СЯКІР-БАШКА

Па матэрыялах газеты "Версія", кастрычнік 2002

Хвалебны юбілей -- 210 гадоў з дня нараджэння гільяціны

У 2002 годзе чалавецтва неўзаметку падышло да даволі круглай даты; роўна 210 гадоў назад французскі доктар Ж. Гійотэн (J. Guillotin) зрабіў адкрыццё і падарыў свету гільяціну. Занадта бурна цешыцца па гэтай нагодзе, напэўна, не варта. Але і ўпадаць у беспрасветны смутак таксама не варта. Гільяціна, у першыя ж дні свайго існавання як след  прарэдзіўшая  французскую арыстакратыю, пасля выкарыстоўвалася амаль што ў мірных мэтах - пры пакараннях смерцю самых сапраўдных злачынцаў.  Больш таго,  менавіта механізаванае адсяканне галавы можна лічыць першым крокам да гуманнага грамадства, дзе былі неймаверныя  сярэднявечныя дзікасці,  накшталт дыб і калоў. Зрэшты, шматвяковая гісторыя смяротных пакаранняў смерцю пакуль недапісана і ў справе прывядзення ў выкананне прысудаў па-ранейшаму назіраецца прыкметная разнастайнасць.

Рускія народныя пакаранні смерцю

Дзекабрыстаў маглі чвартаваць, але павесілі

Трэба сказаць, што на Русі да смерці маглі прысудзіць за даволі несур'ёзную па сучасных мерках правіну. Так, у Двінскай статутнай грамаце, якая адносіцца да 1398 году, было прадугледжана абезгалоўванне за крадзеж, зроблены  ў трэці раз. Невядома, як часта гэта становішча ўжывалася на практыцы, але трэба меркаваць, што без працы каты не сядзелі.

Не стала гуманней і Саборнае ўкладанне, датаванае 1649 годам. У ім,  наогул, смяротнае пакаранне смерцю было ці ледзь не асноўным відам пакарання.

Пры гэтым яго спосабы падрабязна рэгламентаваліся і нават падзяляліся на простыя і кваліфікаваныя.

Да першых ставіліся:  адсячэнне галавы, павешанне і ўтапленне. Кваліфікаванымі лічыліся пакаранні смерцю, якія выклікаюць у ахвяр нясцерпныя пакуты, напрыклад калесаванне, спаленне, якія назначаліся  за злачынствы супраць хрысціянскай веры. Здраднікаў Радзімы жыўцом кіпяцілі ў вадзе, фальшываманетчыкам залівалі ў горла расплаўлены метал, бунтароў саджалі на кол.

Іван  Грозны не стаў задавольвацца спадчынай продкаў, а таму асабіста вынайшаў некалькі спосабаў забойства. Так, ён неаднаразова загадваў зашываць чалавека ў мядзведжую шкуру, пасля чаго яго належала труціць сабакамі. Увайшоў у гісторыю і выпадак, калі ён загадаў прывязаць да бочкі з порахам манахаў, каб тыя хутчэй адправіліся на нябёсы.

Пры Пятру Першым вайсковыя артыкулы прадугледжвалі смерць аж за 123 злачынствы, але лік спосабаў смяротнага пакарання смерцю быў  скарочаны  да трох: растрэл, абезгалоўванне, павешанне. Кацярына Другая толькі трохі павялічыла іх колькасць, ужыўшы чвартаванне да Емяльяна Пугачова. Да чвартавання ж прысудзілі і 36 дзекабрыстаў, але большасць з іх было памілавана, а 5 чалавек пакараны праз павешанне.

Да пачатку XX стагоддзя  ў Расіі практыкавалі толькі павешанне і растрэлы, ну а ў савецкі час ад шыбеніц адмовіліся зусім, роўна як і ад практыкі публічных пакаранняў смерцю, якая была досыць шырока распаўсюджана на Русі да гэтага. У выглядзе выключэння ў СССР павесілі здраднікаў  Радзімы пасля Другой сусветнай вайны, паколькі такое пакаранне смерцю лічылася і па-ранейшаму застаецца найболей ганебным. (Г.А.:  Асобай разнастайнасццю відаў забойства карысталася Савецкая улада у часы “краснага тэрору” і  рэпрэсій.)

Электрычнае крэсла

Ў адрозненне ад Гійотэна стваральнік электрычнага крэсла Джордж Весцінгаўз не пераследваў мэты стварыць гуманную прыладу забойства. Проста ён усімі сіламі імкнуўся расхістаць справы свайго канкурэнта, Томаса Эдысана, які спрабаваў зацікавіць спажыўцоў сваёй апошняй распрацоўкай: электрыфікаваным крэслам, перадавым для пачатку мінулага стагоддзя прадметам мэблі з убудаванай свяцільняй і прывадамі спінкі.  З  задачай Весцінгаўз зладзіўся. Пасля таго як ён пры шырокамаштабнай падтрымцы СМІ прапанаваў сваю прыладу пакарання смерцю ўраду, ідэя Эдысана была забыта. Затое агрэгат Весцінгаўза карыстаўся абмежаваным, але ўстойлівым попытам, і з 1915 па 1980 год менавіта на электрычным крэсле загінула большасць амерыканскіх злачынцаў.

Упершыню ён быў ужыты 6 жніўня 1890 года. У сучасных  Злучаных Штатах з асуджанага на пакаранне смерцю злачынца роўна за 4 тыдні здымаюць мерку для апошняга гарнітура.  Роўна  ў чатыры трыццаць - апошні прыём ежы, паміж пяццю і шасцю гадзінамі галенне галавы і ног, роўна ў сем уключаецца рубільнік. Асуджанага перад пакараннем смерцю, каб не хваляваўся, частуюць заспакойлівым рэчывам.

Сведчанне пра смерць: "чыннік смерці - пакаранне смерцю электрычным токам" -  пішацца загадзя.

Пры пакаранні смерцю на электрычным крэсле выключальнікі паварочваюць некалькі выканаўцаў, але толькі  да аднаго з выключальнікаў падаецца ток. Чатыры разы прыйшлося падаваць разрады на электрычнае крэсла,  дзе знаходзіўся Хорас Данкінс, пакараны ўлетку 1989 года.  А каб  пакараць смерцю Ўільяма Вэндывера напругу прыйшлася падаваць 5 раз.

Цяпер становішча змянілася. Ільвіную долю асуджаных на смерць караюць смерцю, робячы ім смяротную ін'екцыю, і толькі ў 2000 годзе такія былі зроблены 594 зняволеным. Такі спосаб адпраўкі  ў свет іншы афіцыйна прыняты ў 36 штатах, ім карыстаецца і амерыканскае войска. Значна меней папулярная газавая камера - 11 чалавек у 5 штатах за той жа перыяд. І ўжо зусім рэдка ў Амерыцы па даўніне вешаюць (3 чалавека, 3 штата) ці расстрэльваюць (2 чалавека, 2 штата).

Растрэл

Нягледзячы на адносную старасць метаду - ён увайшоў у практыку адразу пасля вынаходства пораху, дагэтуль гэта самы распаўсюджаны спосаб расправы. З 100 краін, чые законы прадугледжваюць смерць за здзяйсненне крымінальных злачынстваў, растрэл ужываецца ў 86. Дарэчы, у гэты спіс уваходзіць і Расія, нягледзячы на тое што ў наш час на выкананне вылучных прысудаў уведзены мараторый.

У нас тэхналогія забойства была лімітава проста. У дзень X асуджанага выводзілі ў адмысловую камеру, дзе адмыслова навучаны чалавек страляў яму ў патыліцу. Але ў іншых дзяржавах працэдура можа быць больш складанай, прычым часцей за ўсё яна мадыфікуецца такім чынам, каб максімальна палегчыць пакуты сумлення катаў.

Напрыклад, даволі часта па прысуджаным страляе не адзін чалавек, а некалькі. Пры гэтым боепрыпасы раздаюцца "ўсляпую" і ўдзельнікі пакарання смерцю не ведаюць, чыя вінтоўка зараджана халастымі, а чыя баявымі патронамі. Такім чынам, кожны можа лічыць, што забойства здзейсніў не ён, а хтосьці іншы.

Абезгалоўванне

Да адмены смяротнага пакарання смерцю ўжывалася ў Францыі. Фармальна прадугледжана і крымінальным кодэксам Бельгіі, але на практыцы  там нікога не забівалі з 1950 года  і ці наўрад гэта адбудзецца ў далейшым, паколькі дзяржава ўваходзіць у Еўразвяз.

Адзінай краінай на Зямлі, дзе за цяжкія злачынствы можна ў літаральным сэнсе паплаціцца галавой, застаецца Саудаўская Аравія.

Закід камянямі

Одзін з самых пакутлівых і, да шчасця, рэдкіх відаў смяротнага пакарання смерцю. Тым не менш забіванне камянямі прадугледжана ў заканадаўстве Ірана. Больш таго, артыкул 119 Ісламскага крымінальнага кодэкса Ірана досыць выразна рэгламентуе працэдуру і ў ёй гаворыцца, што "камяні павінны быць не занадта вялікімі, каб асуджаны не паміраў ад аднаго ці двух удараў, але яны таксама не павінны быць настолькі малымі, каб іх нельга было назваць камянямі". Пры гэтым прысуджанага належыць папярэдне закапаць у зямлю так, каб на паверхні засталася толькі галава.

Трэба сказаць, што ў гэтым зверстве  ёсць вызначаная логіка. Жыццё ў злачынца адымае не пэўны чалавек, а абстрактны натоўп. Адпаведна, ніхто не можа выпрабоўваць адмысловых згрызот сумлення, ды і наогул можна сказаць, што злыдня пакараў сам Алах.

Крыніца: http://www.aferizm.ru/histiry/his_sekir_bashk

Падрыхтавала Галіна Арцёменка