Старасвецкая Беларусь
Галерэі
Уваход
Зараз на сайце
Цяпер 52 госцяў анлайнБЯРЫНДА Памва |
[? — 13(23).7.1632]
Дзеяч усходнеславянскай культуры, вучонылексікограф, друкар, гравёр, пісьменнік. Звестак пра адукацыю, месца вучобы, нацыянальнасць, месца нараджэння не захавалася. Пісаў вершы, лісты, празаічныя прадмовы i пасляслоўі. 3 апошніх відаць, што Б. валодаў беларускай, стараславянскай, украінскай, грэчаскай, лацінскай, яўрэйскай i інш. мовамі. Пэўны час займаўся выдавецкай справай у Львове, потым быў архітыпографам славянскай друкарні пры КіеваПячэрскай лаўры. Кніга Б. «На рождество господа бога и спаса нашего Ісуса Христа Bt>pшЪ» (Львоў, 1616) акрамя калядных вершаў уключыла творы «На Стефана
Первомученика», «На обрізаніе господне», «3 евангеліа на обрйзаніе господне», «3 ламенту над Васіліем вешким», «На святыя Феофаніа альбо богоявленіа». Яна мае прысвячэнне львоўскаму епіскапу Ераміі Цісароўскаму, у канцы якога аўтар выказвае думку пра патрэбу кнігадрукавання: «Кгды бы ся с книг хвала божаа помножала!» Верш «На Стефана Первомученика» характарызуе Б. як паэтаграмадзяніна. Евангелічная гісторыя сведчыць, что Стафан быў асвечаным эліністам, горача прапаведаваў новае вучэнне, за што царкоўныя фанатыкі абвінавацілі яго ў богазневажанні. 3 евангельскага апавядання Б. бярэ толькі вобраз мужнага байца «Кротый крвй своеі для вЪры не лютовал // и для гонитв менжых сам ся впрод короновал. // Вшелякую боязнь от себе отложивши, // 3 непрятальми ся Христовыми зразивши, // Фурій ся орхіереов не боячи, // анЪ о их ласку и бы наймнйй стоячи». Вобраз Стафанапершапакутніка выклікаў у сучаснікаў асацыяцыю з пісьменнікампалемістам С. Зізаніем , які першы ўзняўся супраць украінскабеларускіх царкоўных іерархаў, што далі згоду на унію праваслаўнай i каталіцкай цэркваў. У вершы «На обр^зате господне» Б. звяртаецца да дзяцей з просьбаю не забываць хрысціян, герояў i рабіць такія патрыятычныя ўчынкі, як яны. У Кіеве Б. выдаў «Анфалагіён» (1619), «Гутаркі Іаана Златавуста на 14 пасланняў апостала Паўла» (1623) i інш. Самы значны твор Б., над якім ён працаваў 30 гадоў, — двухмоўны «Лексіконъ славеноросскій и имен тлъкованіе» (Кіеў, 1627, 2е выд. ў 1653 у Куцейне каля Оршы, пад рэдакцыяй i з прадмоваю І.Труцэвіча ). У 16—17 ст. на Беларусі i Украіне шырока карысталіся кнігамі на царкоўнаславянскай мове. У школах на ёй выкладалі розныя дысцыпліны, вывучалі яе i як асобны прадмет. Але для шырокага кола чытачоў многія словы i формы царкоўнаславянскай мовы былі незразумелыя. Выкладчыкам i вучням брацкіх школ i наогул пісьменным людзям патрэбны быў перакладны слоўнік. Такія слоўнікі пачынаюць з'яўляцца ў 2й палове 16 ст. Адной з найлепшых, самых поўных прац усходнеславянскай лексікаграфіі 17 ст. стаў «Лексіконь...» Б., які змяшчае каля
Аршанскі Куцеінскі манастыр. 3 малюнка 19 ст.
7000 слоўнікавых артыкулаў. У ім 2 часткі — перакладны слоўнік іншамоўных слоў, агульных i уласных імёнаў, што сустракаліся ў тагачаснай літаратуры. Ен мае рысы тлумачальнага, энцыклапедычнага i этымалагічнага слоўнікаў. Асноўны матэрыял аўтар сабраў з друкаваных i рукапісных царкоўнаславянскіх кніг, але выкарыстоўваў i шмат даступных яму лексікаграфічных прац цалкам (напрыклад, «Лексіс» А.Зізанія), кнігі Максіма Грэка, візантыйскага аўтара 15—18 ст., Мануіла Рытара, а таксама глосы (тлумачэнні на палях) з выданняў Ф.Скарыны, усходнеславянскія азбукоўнікі, заходнееўрапейскія лексіграфічныя выданні. Рэестр 1й часткі слоўніка Б. складаюць царкоўнаславянскія i старарускія словы, сустракаюцца таксама словы з польскай, чэшскай, нямецкай, грэчаскай i лацінскай моў, шмат слоў беларускіх i ўкраінскіх. Наяўнасць ix тут сведчыць аб тым, што дзеячы культуры 17 ст. не заўсёды маглі правесці мяжу паміж царкоўнаславянскай i жывою народнай мовай, бо царкоўнаславянская зазнала значны ўплыў жывой народнай мовы, асабліва літаратурнай, якой карысталіся на беларускіх i ўкраінскіх землях у Вялікім княстве Літоўскім. Абсалютная большасць 2й часткі слоўніка — словы іншамоўнага паходжання. Б. не толькі прыводзіць, але i тлумачыць фразеалагізмы царкоўнаславянскай мовы. Праца Б. — важная крыніца вывучэння слоўнікавага складу беларускай i ўкраінскай моў 17 ст. Яна мае вялікую каштоўнасць i таму, што ў ёй раскрываецца змест, які ўкладвалі ў царкоўнаславянскія словы культурныя дзеячы 16—17 ст. на Беларусі i Украіне, з'яўляецца добрым дапаможнікам для чытання беларускіх, украінскіх, рускіх помнікаў, пісаных царкоўнаславянскай мовай. Як важны помнік усходнеславянскай лексікаграфіі i крыніца для вывучэння старажытнай лексікі «Лексіконь...» Б. перавыдадзены з выдання 1627 факсімільным спосабам у Кіеве (1961).
Літ .: Сычевская А.И. Памва Берында и его Вирши на рождество Христово и др. дни // Чтения в историческом обществе Нестора летописца. 1912. Кн. 23. Вып. 1; Коляда Г.И. Памва Берында и его «Лексикон славеноросский» // Уч. зап. гос. пед. инта им. Т.Г.Шевченко. Филол. сер. Сталинабад, 1953. Вып. 3; Питания східнослов'янсько'і лексйкографіі XI — XVII ст.: Матеріалй сймпозіуму. Кй'ів, 1979. І.У.Саламевіч. |