Старасвецкая Беларусь
Галерэі
Уваход
Зараз на сайце
Цяпер 47 госцяў анлайнКАРПІНСКІ (Karpinski) |
Францішак (4.10.1741 — 16.9.1825)
Паэтсентыменталіст, асветнік, жыццё i творчасць якога звязаны з беларускай культурай. Нарадзіўся ў в.Галаскоў Каламыйскага рна ІванаФранкоўскай вобл. (Украіна). Вучыўся ў езуіцкіх школах Станіслава i езуіцкай акадэміі ў Львове. У 1770—71 жыў у Вене, з 1780 — у Варшаве, дзе быў прыняты ў двары Чартарыйскага, удзельнічаў у творчых сустрэчах. Вакол яго як вядучага паэта польскага сентыменталізму групаваліся дзеячы культуры Вялікага княства Літоўскага, у тым ліку І.Быкоўскі, Ф.Князьнін. Напачатку пісаў псалмы народнага тыпу, потым, адыходзячы ад лірычналюбоўнага кірунку, ствараў простыя народныя песні («Свецкія песні»); у аснову адной з ix паклаў беларускую народную песню «Пайшла дзеўка ў рэчку па ракі». Яго ўсё больш цікавілі фальклорныя матывы, i ён выкарыстоўваў ix у розных жанрах («Падарожжа па зачараванай краіне»). У 1781—82 К. наведаў Гродна i Вільню. Больш як 30 гадоў ён арандаваў зямлю на Гродзеншчыне i Пружаншчыне. У 1819 набыў ва ўласнасць фальварак Хорашаўшчына ў Ваўкавыскім пав. (цяпер Свіслацкі рн), дзе пачаўся прынцыпова новы этап жыцця i творчасці паэта. Ён гаспадарыў на ўласным кавалку зямлі, разам з сялянамі працаваў у полі, вучыў сялянскіх дзяцей у школе, адкрытай ім у Хорашаўшчыне. Сяляне спявалі яму песні, расказвалі быліны, казкі, i К. старанна пранікаў у новы свет жыцця беларускага народа. Вакол яго групаваліся мясцовыя літаратурныя сілы. 3 ім падтрымлівалі сяброўскія сувязі сын мінскага войскага, перакладчык «Інкаў» Ж.Мармантэля С.Клакоцкі, астраном М.ПачобутАдляніцкі, К.Хадкевіч, І.Кулакоўскі. Тут ён стварыў некалькі глыбока філасофскіх твораў пра сутнасць жыцця, простыя чалавечыя радасці i каштоўнасці, у т.л. «Размову Платона ca сваімі вучнямі» (Гродна, 1803). Карыстаючыся добрымі адносінамі з гродзенскім губернатарам Д.Кошалевым, К. прапанаваў яму некалькі праектаў сацыяльных рэформ (удасканаленне землекарыстання, судоў). Цікавіўся творчасцю маладых пісьменнікаў, якія пісалі на беларускай мове. Напр., ён збіраў вершы Ф.Рысінскага з намерам выдаць ix, перапісваўся з паэтампубліцыстам, палітычным i культурным дзеячам Беларусі i Літвы І.Храптовічам, лісты да якога, напісаныя ў вершаванай форме, прасякнуты філасофскім роздумам. Цікавіўся К. праблемамі духоўнага жыцця краю, прымаў удзел у педагагічных дыскусіях. У некаторых творах («Да Станіслава Малахоўскага», «Чынш») ён выказваў спачуванне сялянам, заклікаў улады да вызвалення ix ад паншчыны. Займаўся перакладам на польскую мову твораў французскага пісьменнікаасветніка ЖДэліля. Творчасць К. паўплывала на творчасць В.ДунінаМарцінкевіча. Дэмакратычнаасветніцкі светапогляд К. з ухілам да эмацыянальнамаральных дамінантаў адбіўся на яго паэтычнапісьменніцкай дзейнасці i выявіўся ў спецыяльных філасофскаэтычных i эстэтычных творах («Пра красамоўства ў прозе ці вершах», «Пра шчасце чалавека» i інш.). Найболын цікавіла асветніка філасофская праблема чалавека i яго становішча ў свеце. На яго погляды паўплывала заходнееўрапейская філасофская i грамадская думка, але погляды К. былі больш самастойныя, чым у іншых асветнікаў Беларусі. Ён апіраўся ў асноўным на асабістае жыццё, на сваё арыгінальнае i вельмі асабістае бачанне свету i чалавека, яго мараль i інш. Чалавек, паводле К., атрымаў ад прыроды процілеглыя часткі спадчыны: страсці, чуласць сэрца, што адпавядаюць эмацыянальнай чуласці, i розум. Страсці — гэта пачатак i зародак усялякага зла, а «чулае сэрца» — наадварот, натуральная якасць чалавека, аснова i ўмова дабрачыннасці. Па сутнасці, гэта пазіцыя, блізкая да Русо, у якога проціпастаўлялася прырода i культура. Штучныя формы грамадства псуюць першапачатковую добрую прыроду чалавека. Зварот чалавека да ўласнага «чулага сэрца» i пазнанне самога сябе — гэта сапраўдны шлях да нармалізацыі чалавечых адносін i выпрамлення самой асобы. Наогул, лічыў К., трэба больш натуральнасці, талерантнасці, чалавечай лагоднасці i спачування, што, відаць, блізка да беларускай ментальнасці ці менталітэту. Такім чынам, у поглядах К. «чуласць» — першапачатковая якасць чалавека i вырашальны элемент міжчалавечых сувязей — стала цэнтральным паняццем, а таксама вызначальнікам яго эстэтычных i мастацкатворчых поглядаў, а «чулае сэрца» — інструментам сапраўднай каштоўнасці паэтычнага твора. Тв.: Dziela. Т. 1—4. Warszawa, 1806; Pamietniki. Warszawa, 1898. Літп.: М а л ь д з i с А.І. На скрыжаванні славянскіх традыцый. Kostriewiczow а Т. Model liryki sentymentalnej w tworczosci Franciszka Karpiсskiego. Wroclaw etc, 1964. Э.К.Аарашэвіч. |